Exodus 4:2-6
And the LORD said unto him, What is that in thine hand? And he said, A rod. And he said, Cast it on the ground. And he cast it on the ground, and it became a serpent; and Moses fled from before it.
...
And the LORD said unto Moses, Put forth thine hand, and take it by the tail. And he put forth his hand, and caught it, and it became a rod in his hand.
...
And the LORD said furthermore unto him, Put now thine hand into thy bosom. And he [Moses] put his hand into his bosom: and when he took it out, behold, his hand was leprous as snow. And he said, Put thine hand into thy bosom again. And he put his hand into his bosom again; and plucked it out of his bosom, and, behold, it was turned again as his other flesh.
Numbers 5:27
And when he hath made her to drink the water, then it shall come to pass, that, if she be defiled, and have done trespass against her husband, that the water that causeth the curse shall enter into her, and become bitter, and her belly shall swell, and her thigh shall rot. 27 Quas cum biberit, si polluta est, et contempto viro adulterii rea, pertransibunt eam aquæ maledictionis, et inflato ventre, computrescet femur: eritque mulier in maledictionem, et in exemplum omni populo.
28 Quod si polluta non fuerit, erit innoxia, et faciet liberos.
Numbers 21:8-9
And the LORD said unto Moses, Make thee a fiery serpent, and set it upon a pole:and it shall come to pass, that every one that is bitten, when he looketh upon it, shall live. And Moses made a serpent of brass, and put it upon a pole, and it came to pass, that if a serpent had bitten any man, when he beheld the serpent of brass, he lived. 8 et locutus est Dominus ad eum: Fac serpentem æneum, et pone eum pro signo: qui percussus aspexerit eum, vivet.
9 Fecit ergo Moyses serpentem æneum, et posuit eum pro signo: quem cum percussi aspicerent, sanabantur.
Ex.22:18
Thou shalt not suffer a witch to live.
18 Maleficos non patieris vivere.
Lev.19:26, 31
Ye shall not eat any thing with the blood: neither shall ye use enchantment, nor observe times. ... Regard not them that have familiar spirits, neither seek after wizards, to be defiled by them: I am the LORD your God.
26 Non comedetis cum sanguine. Non augurabimini, nec observabitis somnia.
31 Non declinetis ad magos, nec ab ariolis aliquid sciscitemini, ut polluamini per eos. Ego Dominus Deus vester.
Dt.18:10-11
There shall not be found among you any one ... that useth divination, or an observer of times, or an enchanter, or a witch. Or a charmer, or a consulter with familiar spirits, or a wizard, or a necromancer.
10 Nec inveniatur in te qui lustret filium suum, aut filiam, ducens per ignem: aut qui ariolos sciscitetur, et observet somnia atque auguria, nec sit maleficus,
11 nec incantator, nec qui pythones consulat, nec divinos, aut quærat a mortuis veritatem.
12 Omnia enim hæc abominatur Dominus, et propter istiusmodi scelera delebit eos in introitu tuo.
18 Prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui: et ponam verba mea in ore ejus, loqueturque ad eos omnia quæ præcepero illi.
19 Qui autem verba ejus, quæ loquetur in nomine meo, audire noluerit, ego ultor existam.
20 Propheta autem qui arrogantia depravatus voluerit loqui in nomine meo, quæ ego non præcepi illi ut diceret, aut ex nomine alienorum deorum, interficietur.
21 Quod si tacita cogitatione responderis: Quomodo possum intelligere verbum, quod Dominus non est locutus?
22 hoc habebis signum: quod in nomine Domini propheta ille prædixerit, et non evenerit: hoc Dominus non est locutus, sed per tumorem animi sui propheta confinxit: et idcirco non timebis eum.
2 Kg.18:3-4
He [Hezekiah] did that which was right in the sight of the LORD....
He ... brake in pieces the brasen serpent that Moses had made.
3 Fecitque quod erat bonum coram Domino, juxta omnia quæ fecerat David pater ejus.
4 Ipse dissipavit excelsa, et contrivit statuas, et succidit lucos, confregitque serpentem æneum quem fecerat Moyses: siquidem usque ad illud tempus filii Israël adolebant ei incensum: vocavitque nomen ejus Nohestan.
2 Kg.21:6
He ... observed times, and used enchantments, and dealt with familiar spirits and wizards: he wrought much wickedness in the sight of the LORD.
6 Et traduxit filium suum per ignem: et ariolatus est, et observavit auguria, et fecit pythones, et aruspices multiplicavit, ut faceret malum coram Domino, et irritaret eum.
Elijah and Elisha raise people from the dead (1 Kings 17:17-24; cf. 2 Kings 13:20-21), foretell the future through the use of signs (2 Kings 13:14-19), and perform other supernatural acts (1 Kings 17:7-16). Never, however, are Elijah and Elisha condemned as soothsayers nor is their behavior classified as a violation of Deuteronomy.
Judg. 6:22 When Gideon realized that it was the angel of the LORD, he exclaimed, "Ah, Sovereign LORD! I have seen the angel of the LORD face to face!" 23 But the LORD said to him, "Peace! Do not be afraid. You are not going to die." 24 So Gideon built an altar to the LORD there and called it The LORD is Peace. To this day it stands in Ophrah of the Abiezrites.
King Saul consults the dead via a medium
1Sam. 28:3 Now Samuel was dead, and all Israel had mourned for him and buried him in his own town of Ramah. Saul had expelled the mediums and spiritists from the land. 4The Philistines assembled and came and set up camp at Shunem, while Saul gathered all the Israelites and set up camp at Gilboa. 5When Saul saw the Philistine army, he was afraid; terror filled his heart. 6He inquired of the LORD, but the LORD did not answer him by dreams or Urim or prophets. 7Saul then said to his attendants, "Find me a woman who is a medium, so I may go and inquire of her." "There is one in Endor," they said.
8So Saul disguised himself, putting on other clothes, and at night he and two men went to the woman. "Consult a spirit for me," he said, "and bring up for me the one I name." 9But the woman said to him, "Surely you know what Saul has done. He has cut off the mediums and spiritists from the land. Why have you set a trap for my life to bring about my death?" 10Saul swore to her by the LORD, "As surely as the LORD lives, you will not be punished for this."
11Then the woman asked, "Whom shall I bring up for you?" "Bring up Samuel," he said. 12When the woman saw Samuel, she cried out at the top of her voice and said to Saul, "Why have you deceived me? You are Saul!" 13The king said to her, "Don't be afraid. What do you see?" The woman said, "I see a spirit coming up out of the ground." 14"What does he look like?" he asked. "An old man wearing a robe is coming up," she said. Then Saul knew it was Samuel, and he bowed down and prostrated himself with his face to the ground.
15Samuel said to Saul, "Why have you disturbed me by bringing me up?"
"I am in great distress," Saul said. "The Philistines are fighting against me, and God has turned away from me. He no longer answers me, either by prophets or by dreams. So I have called on you to tell me what to do."
16Samuel said, "Why do you consult me, now that the LORD has turned away from you and become your enemy? 17The LORD has done what he predicted through me. The LORD has torn the kingdom out of your hands and given it to one of your neighbors --to David. 18Because you did not obey the LORD or carry out his fierce wrath against the Amalekites, the LORD has done this to you today. 19The LORD will hand over both Israel and you to the Philistines, and tomorrow you and your sons will be with me. The LORD will also hand over the army of Israel to the Philistines."
20Immediately Saul fell full length on the ground, filled with fear because of Samuel's words. His strength was gone, for he had eaten nothing all that day and night.
21When the woman came to Saul and saw that he was greatly shaken, she said, "Look, your maidservant has obeyed you. I took my life in my hands and did what you told me to do. 22Now please listen to your servant and let me give you some food so you may eat and have the strength to go on your way."
23He refused and said, "I will not eat." But his men joined the woman in urging him, and he listened to them. He got up from the ground and sat on the couch. 24The woman had a fattened calf at the house, which she butchered at once. She took some flour, kneaded it and baked bread without yeast. 25Then she set it before Saul and his men, and they ate. That same night they got up and left.
3 Samuel autem mortuus est, planxitque eum omnis Israël, et sepelierunt eum in Ramatha urbe sua. Et Saul abstulit magos et hariolos de terra.
4 Congregatique sunt Philisthiim, et venerunt, et castrametati sunt in Sunam: congregavit autem et Saul universum Israël, et venit in Gelboë.
5 Et vidit Saul castra Philisthiim, et timuit, et expavit cor ejus nimis.
6 Consuluitque Dominum, et non respondit ei neque per somnia, neque per sacerdotes, neque per prophetas.
7 Dixitque Saul servis suis: Quærite mihi mulierem habentem pythonem, et vadam ad eam, et sciscitabor per illam. Et dixerunt servi ejus ad eum: Est mulier pythonem habens in Endor.
8 Mutavit ergo habitum suum, vestitusque est aliis vestimentis, et abiit ipse, et duo viri cum eo: veneruntque ad mulierem nocte, et ait illi: Divina mihi in pythone, et suscita mihi quem dixero tibi.
9 Et ait mulier ad eum: Ecce, tu nosti quanta fecerit Saul, et quomodo eraserit magos et hariolos de terra: quare ergo insidiaris animæ meæ, ut occidar?
10 Et juravit ei Saul in Domino, dicens: Vivit Dominus, quia non eveniet tibi quidquam mali propter hanc rem.
11 Dixitque ei mulier: Quem suscitabo tibi? Qui ait: Samuelem mihi suscita.
12 Cum autem vidisset mulier Samuelem, exclamavit voce magna, et dixit ad Saul: Quare imposuisti mihi? tu es enim Saul.
13 Dixitque ei rex: Noli timere: quid vidisti? Et ait mulier ad Saul: Deos vidi ascendentes de terra.
14 Dixitque ei: Qualis est forma ejus? Quæ ait: Vir senex ascendit, et ipse amictus est pallio. Et intellexit Saul quod Samuel esset, et inclinavit se super faciem suam in terra, et adoravit.
15 Dixit autem Samuel ad Saul: Quare inquietasti me ut suscitarer? Et ait Saul: Coarctor nimis: siquidem Philisthiim pugnant adversum me, et Deus recessit a me, et exaudire me noluit neque in manu prophetarum, neque per somnia: vocavi ergo te, ut ostenderes mihi quid faciam.
16 Et ait Samuel: Quid interrogas me, cum Dominus recesserit a te, et transierit ad æmulum tuum?
17 Faciet enim tibi Dominus sicut locutus est in manu mea, et scindet regnum tuum de manu tua et dabit illud proximo tuo David:
18 quia non obedisti voci Domini, neque fecisti iram furoris ejus in Amalec: idcirco quod pateris, fecit tibi Dominus hodie.
19 Et dabit Dominus etiam Israël tecum in manus Philisthiim: cras autem tu et filii tui mecum eritis: sed et castra Israël tradet Dominus in manus Philisthiim.
20 Statimque Saul cecidit porrectus in terram: extimuerat enim verba Samuelis, et robur non erat in eo, quia non comederat panem tota die illa.
21 Ingressa est itaque mulier illa ad Saul (conturbatus enim erat valde), dixitque ad eum: Ecce obedivit ancilla tua voci tuæ, et posui animam meam in manu mea: et audivi sermones tuos, quos locutus es ad me.
22 Nunc igitur audi et tu vocem ancillæ tuæ, et ponam coram te buccellam panis, ut comedens convalescas, et possis iter agere.
23 Qui renuit, et ait: Non comedam. Coëgerunt autem eum servi sui et mulier, et tandem audita voce eorum surrexit de terra, et sedit super lectum.
24 Mulier autem illa habebat vitulum pascualem in domo, et festinavit, et occidit eum: tollensque farinam, miscuit eam, et coxit azyma,
25 et posuit ante Saul et ante servos ejus. Qui cum comedissent, surrexerunt, et ambulaverunt per totam noctem illam.
1Sam. 31:6 So Saul and his three sons and his armor-bearer and all his men died together that same day. 7When the Israelites along the valley and those across the Jordan saw that the Israelite army had fled and that Saul and his sons had died, they abandoned their towns and fled. And the Philistines came and occupied them. 8The next day, when the Philistines came to strip the dead, they found Saul and his three sons fallen on Mount Gilboa. 9They cut off his head and stripped off his armor, and they sent messengers throughout the land of the Philistines to proclaim the news in the temple of their idols and among their people. 10They put his armor in the temple of the Ashtoreths and fastened his body to the wall of Beth Shan.
1Kgs. 11:4 As Solomon grew old, his wives turned his heart after other gods, and his heart was not fully devoted to the LORD his God, as the heart of David his father had been. 5He followed Ashtoreth the goddess of the Sidonians, and Molech the detestable god of the Ammonites. 6So Solomon did evil in the eyes of the LORD; he did not follow the LORD completely, as David his father had done. 7On a hill east of Jerusalem, Solomon built a high place for Chemosh the detestable god of Moab, and for Molech the detestable god of the Ammonites. 8He did the same for all his foreign wives, who burned incense and offered sacrifices to their gods.
2 Kings 9:22When Joram saw Jehu he asked, "Have you come in peace, Jehu?" "How can there be peace," Jehu replied, "as long as all the idolatry and witchcraft of your mother Jezebel abound?"
Isa. 8:18 Here am I, and the children the LORD has given me. We are signs and symbols in Israel from the LORD Almighty, who dwells on Mount Zion. 19When men tell you to consult mediums and spiritists, who whisper and mutter, should not a people inquire of their God? Why consult the dead on behalf of the living? 20To the law and to the testimony! If they do not speak according to this word, they have no light of dawn. 21Distressed and hungry, they will roam through the land; when they are famished, they will become enraged and, looking upward, will curse their king and their God. 22Then they will look toward the earth and see only distress and darkness and fearful gloom, and they will be thrust into utter darkness.
Isa. 46:1 Bel bows down, Nebo stoops low; their idols are borne by beasts of burden. The images that are carried about are burdensome, a burden for the weary. 2They stoop and bow down together; unable to rescue the burden, they themselves go off into captivity.
1 [Confractus est Bel, contritus est Nabo;
facta sunt simulacra eorum bestiis et jumentis,
onera vestra gravi pondere
usque ad lassitudinem.
2 Contabuerunt, et contrita sunt simul;
non potuerunt salvare portantem,
et anima eorum in captivitatem ibit.
Vulgate (Latin): Isaiah Chapter 6
1 In anno quo mortuus est rex Ozias, vidi Dominum sedentem super solium excelsum et elevatum; et ea quæ sub ipso erant replebant templum.
2 Seraphim stabant super illud: sex alæ uni, et sex alæ alteri; duabus velabant faciem ejus, et duabus velabant pedes ejus, et duabus volabant.
3 Et clamabant alter ad alterum, et dicebant: [Sanctus, sanctus, sanctus Dominus, Deus exercituum;
plena est omnis terra gloria ejus.]
4 Et commota sunt superliminaria cardinum a voce clamantis, et domus repleta est fumo.
5 Et dixi: [Væ mihi, quia tacui,
quia vir pollutus labiis ego sum,
et in medio populi polluta labia habentis ego habito,
et regem Dominum exercituum vidi oculis meis.]
6 Et volavit ad me unus de seraphim, et in manu ejus calculus, quem forcipe tulerat de altari,
7 et tetigit os meum, et dixit: [Ecce tetigit hoc labia tua,
et auferetur iniquitas tua, et peccatum tuum mundabitur.]
8 Et audivi vocem Domini dicentis: [Quem mittam?
et quis ibit nobis?] Et dixi: [Ecce ego, mitte me.]
9 Et dixit: [Vade, et dices populo huic:
Audite audientes, et nolite intelligere;
et videte visionem, et nolite cognoscere.
10 Excæca cor populi hujus,
et aures ejus aggrava,
et oculos ejus claude:
ne forte videat oculis suis,
et auribus suis audiat,
et corde suo intelligat,
et convertatur, et sanem eum.]
11 Et dixi: [Usquequo, Domine?] Et dixit: [Donec desolentur civitates absque habitatore,
et domus sine homine,
et terra relinquetur deserta.
12 Et longe faciet Dominus homines,
et multiplicabitur quæ derelicta fuerat in medio terræ.
13 Et adhuc in ea decimatio,
et convertetur, et erit in ostensionem
sicut terebinthus, et sicut quercus quæ expandit ramos suos;
semen sanctum erit id quod steterit in ea.]
Vulgate (Latin): Ezekiel Chapter 1
1 Et factum est in trigesimo anno, in quarto, in quinta mensis, cum essem in medio captivorum juxta fluvium Chobar, aperti sunt cæli, et vidi visiones Dei.
2 In quinta mensis, ipse est annus quintus transmigrationis regis Joachim,
3 factum est verbum Domini ad Ezechielem filium Buzi sacerdotem, in terra Chaldæorum, secus flumen Chobar: et facta est super eum ibi manus Domini.
4 Et vidi, et ecce ventus turbinis veniebat ab aquilone, et nubes magna, et ignis involvens, et splendor in circuitu ejus: et de medio ejus, quasi species electri, id est, de medio ignis:
5 et in medio ejus similitudo quatuor animalium. Et hic aspectus eorum, similitudo hominis in eis.
6 Quatuor facies uni, et quatuor pennæ uni.
7 Pedes eorum, pedes recti, et planta pedis eorum quasi planta pedis vituli: et scintillæ quasi aspectus æris candentis.
8 Et manus hominis sub pennis eorum, in quatuor partibus: et facies et pennas per quatuor partes habebant.
9 Junctæque erant pennæ eorum alterius ad alterum: non revertebantur cum incederent, sed unumquodque ante faciem suam gradiebatur.
10 Similitudo autem vultus eorum, facies hominis et facies leonis a dextris ipsorum quatuor, facies autem bovis a sinistris ipsorum quatuor, et facies aquilæ desuper ipsorum quatuor.
11 Facies eorum et pennæ eorum extentæ desuper: duæ pennæ singulorum jungebantur, et duæ tegebant corpora eorum.
12 Et unumquodque eorum coram facie sua ambulabat: ubi erat impetus spiritus, illuc gradiebantur, nec revertebantur cum ambularent.
13 Et similitudo animalium, aspectus eorum quasi carbonum ignis ardentium, et quasi aspectus lampadarum: hæc erat visio discurrens in medio animalium, splendor ignis, et de igne fulgur egrediens.
14 Et animalia ibant et revertebantur, in similitudinem fulguris coruscantis.
15 Cumque aspicerem animalia, apparuit rota una super terram juxta animalia, habens quatuor facies.
16 Et aspectus rotarum et opus earum quasi visio maris: et una similitudo ipsarum quatuor: et aspectus earum et opera quasi sit rota in medio rotæ.
17 Per quatuor partes earum euntes ibant, et non revertebantur cum ambularent.
18 Statura quoque erat rotis, et altitudo, et horribilis aspectus: et totum corpus oculis plenum in circuitu ipsarum quatuor.
19 Cumque ambularent animalia, ambulabant pariter et rotæ juxta ea: et cum elevarentur animalia de terra, elevabantur simul et rotæ.
20 Quocumque ibat spiritus, illuc, eunte spiritu, et rotæ pariter elevabantur sequentes eum: spiritus enim vitæ erat in rotis.
21 Cum euntibus ibant, et cum stantibus stabant: et cum elevatis a terra, pariter elevabantur et rotæ sequentes ea, quia spiritus vitæ erat in rotis.
22 Et similitudo super capita animalium firmamenti, quasi aspectus crystalli horribilis, et extenti super capita eorum desuper.
23 Sub firmamento autem pennæ eorum rectæ alterius ad alterum: unumquodque duabus alis velabat corpus suum, et alterum similiter velabatur.
24 Et audiebam sonum alarum, quasi sonum aquarum multarum, quasi sonum sublimis Dei: cum ambularent, quasi sonus erat multitudinis ut sonus castrorum: cumque starent, demittebantur pennæ eorum.
25 Nam cum fieret vox super firmamentum quod erat super caput eorum, stabant, et submittebant alas suas.
26 Et super firmamentum quod erat imminens capiti eorum, quasi aspectus lapidis sapphiri similitudo throni: et super similitudinem throni similitudo quasi aspectus hominis desuper.
27 Et vidi quasi speciem electri, velut aspectum ignis, intrinsecus ejus per circuitum: a lumbis ejus et desuper, et a lumbis ejus usque deorsum, vidi quasi speciem ignis splendentis in circuitu,
28 velut aspectum arcus cum fuerit in nube in die pluviæ. Hic erat aspectus splendoris per gyrum.
Isa. 47:8 "Now then, listen, you wanton creature, lounging in your security and saying to yourself, `I am, and there is none besides me. I will never be a widow or suffer the loss of children.' 9Both of these will overtake you in a moment, on a single day: loss of children and widowhood. They will come upon you in full measure, in spite of your many sorceries and all your potent spells. 10You have trusted in your wickedness and have said, `No one sees me.' Your wisdom and knowledge mislead you when you say to yourself, `I am, and there is none besides me.' 11Disaster will come upon you, and you will not know how to conjure it away. A calamity will fall upon you that you cannot ward off with a ransom; a catastrophe you cannot foresee will suddenly come upon you. 12"Keep on, then, with your magic spells and with your many sorceries, which you have labored at since childhood. Perhaps you will succeed, perhaps you will cause terror. 13All the counsel you have received has only worn you out! Let your astrologers come forward, those stargazers who make predictions month by month, let them save you from what is coming upon you. 14Surely they are like stubble; the fire will burn them up. They cannot even save themselves from the power of the flame. Here are no coals to warm anyone; here is no fire to sit by.
Ezek. 13:17 "Now, son of man, set your face against the daughters of your people who prophesy out of their own imagination. Prophesy against them 18and say, `This is what the Sovereign LORD says: Woe to the women who sew magic charms on all their wrists and make veils of various lengths for their heads in order to ensnare people. Will you ensnare the lives of my people but preserve your own? 19You have profaned me among my people for a few handfuls of barley and scraps of bread. By lying to my people, who listen to lies, you have killed those who should not have died and have spared those who should not live. 20"`Therefore this is what the Sovereign LORD says: I am against your magic charms with which you ensnare people like birds and I will tear them from your arms; I will set free the people that you ensnare like birds. 21I will tear off your veils and save my people from your hands, and they will no longer fall prey to your power. Then you will know that I am the LORD. 22Because you disheartened the righteous with your lies, when I had brought them no grief, and because you encouraged the wicked not to turn from their evil ways and so save their lives, 23therefore you will no longer see false visions or practice divination. I will save my people from your hands. And then you will know that I am the LORD.'"
Dan. 2:1 In the second year of his reign, Nebuchadnezzar had dreams; his mind was troubled and he could not sleep. 2So the king summoned the magicians, enchanters, sorcerers and astrologers to tell him what he had dreamed. When they came in and stood before the king, 3he said to them, "I have had a dream that troubles me and I want to know what it means. "
4Then the astrologers answered the king in Aramaic, "O king, live forever! Tell your servants the dream, and we will interpret it."
5The king replied to the astrologers, "This is what I have firmly decided: If you do not tell me what my dream was and interpret it, I will have you cut into pieces and your houses turned into piles of rubble. 6But if you tell me the dream and explain it, you will receive from me gifts and rewards and great honor. So tell me the dream and interpret it for me."
7Once more they replied, "Let the king tell his servants the dream, and we will interpret it."
8Then the king answered, "I am certain that you are trying to gain time, because you realize that this is what I have firmly decided: 9If you do not tell me the dream, there is just one penalty for you. You have conspired to tell me misleading and wicked things, hoping the situation will change. So then, tell me the dream, and I will know that you can interpret it for me."
10The astrologers answered the king, "There is not a man on earth who can do what the king asks! No king, however great and mighty, has ever asked such a thing of any magician or enchanter or astrologer. 11What the king asks is too difficult. No one can reveal it to the king except the gods, and they do not live among men."
12This made the king so angry and furious that he ordered the execution of all the wise men of Babylon. 13So the decree was issued to put the wise men to death, and men were sent to look for Daniel and his friends to put them to death.
14When Arioch, the commander of the king's guard, had gone out to put to death the wise men of Babylon, Daniel spoke to him with wisdom and tact. 15He asked the king's officer, "Why did the king issue such a harsh decree?" Arioch then explained the matter to Daniel. 16At this, Daniel went in to the king and asked for time, so that he might interpret the dream for him.
17Then Daniel returned to his house and explained the matter to his friends Hananiah, Mishael and Azariah. 18He urged them to plead for mercy from the God of heaven concerning this mystery, so that he and his friends might not be executed with the rest of the wise men of Babylon. 19During the night the mystery was revealed to Daniel in a vision.
Then Daniel praised the God of heaven 20and said: "Praise be to the name of God for ever and ever; wisdom and power are his. 21He changes times and seasons; he sets up kings and deposes them. He gives wisdom to the wise and knowledge to the discerning. 22He reveals deep and hidden things; he knows what lies in darkness, and light dwells with him. 23I thank and praise you, O God of my fathers: You have given me wisdom and power, you have made known to me what we asked of you, you have made known to us the dream of the king."
24Then Daniel went to Arioch, whom the king had appointed to execute the wise men of Babylon, and said to him, "Do not execute the wise men of Babylon. Take me to the king, and I will interpret his dream for him."
25Arioch took Daniel to the king at once and said, "I have found a man among the exiles from Judah who can tell the king what his dream means."
26The king asked Daniel (also called Belteshazzar), "Are you able to tell me what I saw in my dream and interpret it?"
27Daniel replied, "No wise man, enchanter, magician or diviner can explain to the king the mystery he has asked about, 28but there is a God in heaven who reveals mysteries. He has shown King Nebuchadnezzar what will happen in days to come.
New Testament
Acts 19:18 Many of those who believed now came and openly confessed their evil deeds. 19A number who had practiced sorcery brought their scrolls together and burned them publicly. When they calculated the value of the scrolls, the total came to fifty thousand drachmas. 20In this way the word of the Lord spread widely and grew in power.
2Pet. 1:21 For prophecy never had its origin in the will of man, but men spoke from God as they were carried along by the Holy Spirit.
2Pet. 2:1 But there were also false prophets among the people, just as there will be false teachers among you. They will secretly introduce destructive heresies, even denying the sovereign Lord who bought them --bringing swift destruction on themselves. 2Many will follow their shameful ways and will bring the way of truth into disrepute.
1John 4:1 Dear friends, do not believe every spirit, but test the spirits to see whether they are from God, because many false prophets have gone out into the world. 2This is how you can recognize the Spirit of God: Every spirit that acknowledges that Jesus Christ has come in the flesh is from God, 3but every spirit that does not acknowledge Jesus is not from God. This is the spirit of the antichrist, which you have heard is coming and even now is already in the world. 4You, dear children, are from God and have overcome them, because the one who is in you is greater than the one who is in the world. 5They are from the world and therefore speak from the viewpoint of the world, and the world listens to them. 6We are from God, and whoever knows God listens to us; but whoever is not from God does not listen to us. This is how we recognize the Spirit of truth and the spirit of falsehood.
http://www.religioustolerance.org/divin_bibl.htm
Interpreting Deuteronomy 18 in terms of modern-day practice, it is apparent that the following are prohibited:
1. yid'oni The New Age practice of channeling in which a person attempts to contact a spirit in order to gain knowledge.
2. sho'el 'ov Spiritualism, in which a medium contacts the dead.
3. qosem q'samim Casting stones or sticks and predicting the future by their position (e.g. I Ching, and perhaps runes, or Tarot cards).
4. m'onen Foretelling the future by looking for signs in nature (e.g. predicting the harshness of a winter by looking at moss on trees, or fur thickness on animals in the wild, or whether the groundhog sees his shadow on FEB-2.)
5. m'nachesh Snake charming.
6. chover chavar Casting (presumably evil) spells while tying knots.
7. m'khaseph Reciting evil spoken spells to injure others .
8. doresh 'el hametim Any other method of contacting the dead .
Thursday, March 31, 2011
Weyer - Adjuring the Spirit
Citatio Prædictorum spirituum.
CHAPTER IV.
The forme of adjuring or citing of the spirits aforesaid to arise and appeare.
Ubi quem volueris spiritum, hujus nomen & officium supra cognosces: inprimis autem ab omni pollutione, minimum tres vel quatuor dies mundus esto in prima citatione, sic & spiritus postea obsequentiores erunt: fac & circulum, & voca spiritum cum multa intentione: primum vero annulum in manu contineto: inde hanc recitato benedictionem tuo nomine & socii, si præsto fuerit, & effectum tui instituti sortieris, nec detrimentum à spiritibus senties: imo tuæ animæ perditionem.
WHEN you will have anie spirit,you must know his name and office; you must also fast, and be cleane from all pollusion, three or foure daies before; so will the spirit be the more obedient unto you. Then make a circle, and call up the spirit with great intention,and holding a ring in your hand, rehearse in your owne name, and your companions (for one must alwaies be with you) this praier following, and so no spirit shall annoie you, and your purpose shall take effect.
CHAPTER IV.
The forme of adjuring or citing of the spirits aforesaid to arise and appeare.
Ubi quem volueris spiritum, hujus nomen & officium supra cognosces: inprimis autem ab omni pollutione, minimum tres vel quatuor dies mundus esto in prima citatione, sic & spiritus postea obsequentiores erunt: fac & circulum, & voca spiritum cum multa intentione: primum vero annulum in manu contineto: inde hanc recitato benedictionem tuo nomine & socii, si præsto fuerit, & effectum tui instituti sortieris, nec detrimentum à spiritibus senties: imo tuæ animæ perditionem.
WHEN you will have anie spirit,you must know his name and office; you must also fast, and be cleane from all pollusion, three or foure daies before; so will the spirit be the more obedient unto you. Then make a circle, and call up the spirit with great intention,and holding a ring in your hand, rehearse in your owne name, and your companions (for one must alwaies be with you) this praier following, and so no spirit shall annoie you, and your purpose shall take effect.
Weyer - houres wherin principall divels bound
Observa horas in quibus quatuor reges, scilicet Amoymon rex Orientalis, Gorson rex Meridionalis, Zymymar rex Septentrionalis, Goap rex & princeps Occidentalis possunt constringi, à tertia hora usque ad meridiem, à nona hora usque ad vesperas.
The houres wherin principall divels may be bound, to wit, raised and restrained from dooing of hurt.
AMAYMON king of the east, Gorson king of the south, Zimimar king of the north, Goap king and prince of the west, may be bound from the third houre, till noone, and from the ninth houre till evening.
Item Marchiones à nona usque ad completorium, vel à completorio usque ad finem diei.
Marquesses may be bound from the ninth houre till compline, and from compline till the end of the daie.
Item Duces à prima usque ad meridiem: & observatur cœlum clarum.
Dukes may be hound from the first houre till noone; and cleare wether is to be observed.
Item Prælati in aliqua hora diei.
Prelates may be bound in anie houre of the daie.
Item Milites ab aurora usque ad ortum solis, vel à vesperis usque ad finem solis.
Knights from daie dawning, till sunne rising; or from evensong, till the sunne set.
Item Præses in aliqua hora diei non potest constringi, nisi rex cui paret, invocaretur, & nec in crepusculo noctis.
A President may not be bound in anie houre of the daie, except the king, whome he obeieth, be invocated; nor in the shutting of the evening.
Item Comites omni hora diei, dum sunt in locis campestribus vel sylvestribus, quo homines non solent accedere, &c.
Counties or erles [Counts or Earls] may be bound at anie houre of the daie, so it be in the woods or feelds, where men resort not.
The houres wherin principall divels may be bound, to wit, raised and restrained from dooing of hurt.
AMAYMON king of the east, Gorson king of the south, Zimimar king of the north, Goap king and prince of the west, may be bound from the third houre, till noone, and from the ninth houre till evening.
Item Marchiones à nona usque ad completorium, vel à completorio usque ad finem diei.
Marquesses may be bound from the ninth houre till compline, and from compline till the end of the daie.
Item Duces à prima usque ad meridiem: & observatur cœlum clarum.
Dukes may be hound from the first houre till noone; and cleare wether is to be observed.
Item Prælati in aliqua hora diei.
Prelates may be bound in anie houre of the daie.
Item Milites ab aurora usque ad ortum solis, vel à vesperis usque ad finem solis.
Knights from daie dawning, till sunne rising; or from evensong, till the sunne set.
Item Præses in aliqua hora diei non potest constringi, nisi rex cui paret, invocaretur, & nec in crepusculo noctis.
A President may not be bound in anie houre of the daie, except the king, whome he obeieth, be invocated; nor in the shutting of the evening.
Item Comites omni hora diei, dum sunt in locis campestribus vel sylvestribus, quo homines non solent accedere, &c.
Counties or erles [Counts or Earls] may be bound at anie houre of the daie, so it be in the woods or feelds, where men resort not.
Weyer's Pseudomonarchia Daemonum - doesn't intend bad magic
Ne Sathanicæ factionis monopolium usqueadeo porro delitescat, hanc Dæmonum Pseudomonarchiam, ex Acharonticorum Vasallorum archivo subtractam, in hujus Operis de Dæmonum præstigiis calce annectere volui, ut effascinatorum id genus hominum, qui se magos jactitare non erubescunt, curiositas, præstigiæ, vanitas, dolus, imposturæ, deliria, mens elusa, & manifesta mendacia, quinimo non ferendæ blasphemiæ, omnium mortalium, qui in mediæ lucis splendore hallucinari nolint, oculis clarissimè appareant, hoc potissimum seculo scelestissimo, quo Christi regnum tam enormi impunitaque tyrannide impetitur ab iis qui Beliali palàm sacramentum præstitêre, stipendium etiam justum hauddubie recepturi: quibus & perditas has horas libenter dedico, si forte ex immensa Dei misericordia convertantur & vivant: quod ex animo iis precor, sitque felix & faustum. Ne autem curiosulus aliquis, fascino nimis detentus, hoc stultitiæ argumentum temere imitari audeat, voces hinc inde prætermisi studio, ut universa delinquendi occasio præcideretur. Inscribitur vero à maleferiato hoc hominum genere Officium spirituum, vel, Liber officiorum spirituum, seu, Liber dictus Empto. Salomonis, de principibus & regibus dæmoniorum, qui cogi possunt divina virtute & humana. At mihi nuncupabitur Pseudomonarchia Dæmonum.
De analogia spirituum. in Giordano Bruno De Magia
Porphyrius, Plotinus et alii Platonici ita spiritibus corpora distribuunt, ut purissimi et optimi, qui etiam Deorum nomine inscribantur, sint igneae substantiae quoad corpus, eamque simplicissimam esse et purissimam; hi vero, qui aliis constant elementis crassioribus, non sine subtilioris elementi participatione consistunt, ut aërei habeant aërem cum igne commixtum, aquei cum igne aërem, terrestres cum igne aërem et aquam. Invisibiles vero substantiae sunt propter corporis eorum tenuitatem. Porro terrestres et aquei ad libitum concreto et inspissato vapore interdum visibiles redduntur, et in regionibus purioribus aëre sereniore et tranquilliore etiam apparent. Et mihi contigit eos vidisse ad montes Liberi et Lauri, nec mihi soli, sed frequenter apparent incolis loci illius, quibus interdum sunt (mediocriter tamen) infensi, bestias abducentes et occultantes, quas iterum post aliquot dies reducant ad propria stabula. In aurifodinis et aliis subterraneis locis, ut in montibus Gebennae, satis est vulgatum et compertum frequentissime occurrere fossoribus, quibus interdum sint tum molesti, tum adiutores, tum significatores casuum. Ad hoc genus referuntur hi, quos circa Nolam ad templum Porti in loco solitario, et etiam sub quadam rupe ad radices montis Cicadum, quod fuit olim coemeterium pestiferatorum, et ipse et multi expertus sum et experiuntur nocturnis illae temporibus praetereundo multis lapidibus impetitus, qui minimo intervallo plurimi a capite et aliis corporis partibus magno cum impetu dissilientes importune insectando ad non mediocre intervallum, nunquam tamen laesionem ullam corporis intulerunt tum mihi tum aliis omnibus qui idem testificantur. De his Psellus in libro De daemonibus meminit, appellans eos lucifugos, iactores lapidum, quorum tamen iactus sint inanes.
Fire, Angels, Spiritual Substances in Bruno De Magia
Ignei vero, qui proprius Dii appellantur et heroes, dicuntur Dei ministri, quos Cabalistae appellant Fissim, Seraphim, Cherubim, de quibus dixit Psaltes propheta 'qui facit angelos eius spiritus, et ministros eius flammam ignis'; unde recte colligunt Basilius et Origenes angelos non esse omnino incorporeos, sed spiritales substantias, hoc est subtilissimi corporis animalia, quos per ignes et flammas ignis significat divina revelatio.
Bruno's preliminary remarks "On Magic" (Latin)
DE MAGIA
Iordani Bruni Nolani
Antequam De magia, sicut antequam de quocunque subiecto disseratur, nomen in sua significata est dividendum; totidem autem sunt significata magiae, quot et magi. Magus primo sumitur pro sapiente, cuiusmodi erant Trimegisti apud Aegyptios, Druidae apud Gallos, Gymnosophistae apud Indos, Cabalistae apud Hebraeos, Magi apud Persas (qui a Zoroastre), Sophi apud Graecos, Sapientes apud Latinos. Secundo sumitur magus pro faciente mirabilia sola applicatione activorum et passivorum, ut est medicina et chymia secundum genus; et haec est naturalis magia communiter dicta. Tertio magia est cum huiusmodi adduntur circumstantiae, quibus apparent opera naturae vel intelligentiae superioris ad concitandam admirationem per apparentia; et est ea species quae praestigiatoria appellatur. Quarto cum ex antipathiae et sympathiae rerum virtute, ut per ea quae pellunt, transmutant et attrahunt, ut sunt species magnetis et similium, quorum opera non ad qualitates activas et passivas reducuntur, sed omnia ad spiritum seu animam in rebus existentem referuntur; et haec proprie vocatur magia naturalis. Quinto cum his adduntur verba, cantus, rationes numerorum et temporum, imagines, figurae, sigilla, characteres seu litterae; et haec etiam est magia media inter naturalem et extranaturalem vel supra, quae proprie magia mathemathica inscriberetur, et nomine occultae philosophiae magis congrue inscriberetur. Sexto si isti accessat cultus seu invocatio intelligentiarum et efficientum exteriorum seu superiorum, cum orationibus, consecrationibus, fumigiis, sacrificiis, certis habitibus et ceremoniis ad Deos, daemones et heroas, tunc vel fit ad finem contrahendi spiritus in se ipso, cuius ipse fiat vas et instrumentum, ut appareat sapiens rerum, quam tamen sapientiam facile pharmaco unâ cum spiritu possit evacuare; et haec est magia desperatorum, qui fiunt vasa malorum daemonum, quae per Artem notoriam exaucupatur: aut est ad finem imperandi et praecipiendi daemonibus inferioribus cum authoritate superiorum daemonum principum, hos quidem colendo et alliciendo, illos vero coniurando et adiurando, constringendo; et haec magia est transnaturalis seu metaphysica, et proprio nomine appellatur qeourgia. Septimo aut est adiuratio seu invocatio, non ad daemonas et heroas, sed per istos ad hominum defunctorum animas acciendas, per eorum cadavera vel cadaverum partes ad oraculum aliquod suscipiendum, divinandum, cognoscendum de rebus absentibus et futuris; et haec species a materia et fine appellatur necromantia. Quod si materia non accedat, sed ab energoumen* excantante facta spiritus in eius visceribus incubantis invocatione oraculum perquiratur, tunc est magus, qui proprie Pythonicus appellatur; ita enim ab Apolline Pythio in templo illius solebant 'inspiritari', ut ita dicam. Octavo aut incantationi utcunque acceptae accedant rerum partes, indumenta, excrementa, superfluitates, vestigia et omnia quae tactu communicationem aliquam concepisse creduntur: et tunc aut haec fiunt ad solvendum, ligandum et infirmandum, tunc constituunt magum qui appellatur maleficus, si ad malum tendant, si ad bonum, ad numerum medicorum referantur, iuxta certam speciem atque viam medicinae; aut ad ultimam perniciem et exitium aspirant, tunc magos veneficos appellant. Nono magi dicuntur omnes qui ad divinandum quacunque ratione de rebus absentibus et futuris accinguntur, et isti generaliter divini a fine appellantur, quorum species primae aut sunt quatuor e principiis materialibus: igne, aëre, aqua et terra, unde dicuntur pyromantia, hydromantia, geomantia; aut a tribus obiectis cognitionis: naturali, mathematico et divino, et tunc sunt variae aliae species divinandi. A principiis enim naturalibus seu physicorum inspectione divinant augures, aruspices et caeteri huiusmodi; a mathematicorum inspectione secundum genus sunt geomantae, qui per numeros seu litteras seu lineas et figuras certas, item aspectus, irradiationes et situs planetarum et similium, divinant; a divinorum usu, ut sacrorum nominum, occursibus locorum, brevibus quibusdam rationibus et servatis circumstantiis, et hos ultimos nomine magorum nostrates non inscribunt, apud quos pro indigna usurpatione magus male sonat, sed dicitur non magia, sed prophetia. Ultimo sumitur magus et magia iuxta significationem indignam, ut inter istas non annumeretur neque adnumerata habeatur, ut magus sit maleficus utcunque stultus, qui ex commercio cum cacodaemone et pacto quodam pro facultate ad laedendum vel iuvandum est informatus; et iuxta hanc rationem sonat non apud sapientes vel ipsos quidem grammaticos, sed a quibusdam usurpatur nomen magi bardocucullis, qualis fuit ille qui fecit librum De malleo maleficarum, et ita hodie usurpatur ab omnibus huius generis scriptoribus, ut legere licet apud postillas, catechismos ignorantum et somniantium presbyterorum.
Nomen ergo magi quando usurpatur, aut cum distinctione est capiendum antequam definiatur, aut si absolute sumitur, tunc iuxta praeceptum logicorum et specialiter Aristotelis in V. Topicorum pro potissimo et nobilissimo significatu est capiendum. A philosophis ut sumitur inter philosophos, tunc magus significat hominem sapientem cum virtute agendi. Stat tamen quod simpliciter prolatum sumitur pro eo quod communi voce significatur, et tunc alia communis vox est apud unum et aliud presbyterorum genus, qui multum philosophantur de quodam cacodaemone qui appellatur Diabolus, aliter iuxta communes mores diversarum gentium et credulitatis.
Hac praehabita distinctione generaliter magiam triplicem accipimus: divinam, physicam et mathematicam. Primi et secundi generis magia est necessario de genere bonorum et optimorum, tertii vero generis et bona est et mala, prout magi eadem bene et male utuntur. Quamvis in multis operationibus atque praecipuis haec tria genera concurrant, malitia tamen, idololatria, scelus et idolatriae crimen in tertio genere reperitur, ubi contingit errare et decipi, et per quod secundum genus per se bonum ad malum usum convertitur. Hic mathematicum genus non denominatur a speciebus mathematices communiter dictae, ut Geometriae, Arithmetices, Astronomiae, Optices, Musices etc., sed ab horum similitudine et cognatione; habet enim similitudinem cum Geometria propter figuras et characterismum, cum Musica propter incantationem, cum Arithmetica propter numeros, vices, cum Astronomia propter tempora et motus, cum Optica propter fascinia, et universaliter cum universo Mathematices genere, propter hoc quod vel mediat inter operationem divinam vel naturalem, vel participat de utraque, vel deficit ab utraque, sicut quaedam media sunt propter utriusque extremi participationem, quaedam vero propter utriusque exclusionem, secundum quem modum non tantum media dici potest, quantum tertium quoddam genus, non tantum inter utrumque, quantum extra utrumque. Ex dictis autem speciebus manifestum est quomodo divina, quomodo physica, quomodo alia ab his species est.
Ut autem ad particularia modo deveniamus, habent magi pro axiomate, in omni opere ante oculos habendum, influere Deum in Deos, Deos in (corpora caelestia seu) astra, quae sunt corporea numina, astra in daemonas, qui sunt cultores et incolae astrorum, quorum unum est tellus, daemones in elementa, elementa in mixta, mixta in sensus, sensus in animum, animum in totum animal, et hic est descensus scalae; mox ascendit animal per animum ad sensus, per sensus in mixta, per mixta in elementa, per haec in daemones, per hos [in elementa, per haec] in astra, per ipsa in Deos incorporeos seu aethereae substantiae seu corporeitatis, per hos in animam mundi seu spiritum universi, per hunc in contemplationem unius simplicissimi optimi maximi incorporei, absoluti, sibi sufficientis. Sic a Deo est descensus per mundum ad animal, animalis vero est ascensus per mundum ad Deum; ille est in cacumine scalae, purus actus et activa potentia, lux purissima, in scalae vero radice est materia, tenebrae, pura potentia passiva, sic potens omnia fieri ex imis, sicut ille potens omnia facere ex supernis. Inter infimum et supremum gradum sunt species mediae, quarum superiores magis participant lucem et actum et virtutem activam, inferiores vero magis tenebras, potentiam et virtutem passivam.
Unde omnis lux, quae est in inferioribus, cum ad ea per superiora perveniat, eminentius est in superioribus; omnes quoque tenebrae, quae sunt in superioribus, fortius sunt in inferioribus. Non aequa tamen ratio est atque efficacia tenebrarum et lucis; lux enim diffunditur et penetrat usque ad ima et profunda tenebrarum, tenebrae vero non ita purissimum lucis orbem attingunt: itaque lux comprehendit tenebras, vincit et superat per infinitum, tenebrae vero nedum non comprehendunt neque exuperant neque exaequant lucem, sed mire deficiunt ab illius proportione.
Iuxta tres praedictos magiae gradus tres mundi intelliguntur: archetypus, physicus et rationalis. In archetypo est amicitia et lis, in physico ignis et aqua, in mathematico lux et tenebrae. Lux et tenebrae descendunt ab igne et aqua, ignis et aqua a concordia et discordia; itaque primus mundus producit tertium per secundum, et tertius per secundum reflectitur ad primum. Praetermissis istis, quae ad eam, quae superstitiosa habetur, magiam principia spectant, quae, qualiacunque sint, indigna sunt vulgo, ad eorum tantum contemplationem convertemur, quae ad sapientiae supplementum conducunt, et melioribus ingeniis sufficere possunt; tametsi nullum magiae genus noticia et cognitione sit indignum, quandoquidem omnis scientia est de genere bonorum, sicut dicit Aristoteles in prooemio De anima, cui Thomas cum aliis magis contemplativis theologis astipulatur, omnis tamen a profano et scelesto vulgo et multitudine procul fieri oportet, quandoquidem nihil ita bonum est, quod per impium et sacrilegum et per se scelerosum hominum genus in perniciem potius quam in utilitatem consortis generis convertatur.
In genere duplex est efficiens: natura et voluntas. Voluntas mox triplex est: homo, humana, daemonis et divina. Natura in proposito est duplex: intrinseca et extrinseca. Intrinseca adhuc est duplex: materia seu subiectum, et forma cum virtute naturali. Extrinseca quoque duplex: quae potius naturae effigies dicitur, vestigium et umbra seu lux, et illa quae manet in re et in superficie subiecti, sicut lux et calor in sole et in aliis calidis, et illa quae emanat et effluit e subiecto, sicut lux quae funditur a sole et reperitur in rebus illuminatis, et calor qui cum luce in sole et reperitur in rebus calefactis. Ex istarum causarum numeri contemplatione possumus descendere ad diffundendam virtutem seu producendos effectus a prima causa per medias usque ad proximas et infimas, limitando causam universalem, quae non respicit plus hoc subiectum quam illud, ad effectum particularem disponendo plus hoc subiectum quam sit dispositum, quandoquidem stante eadem causa et virtute causae immutabili, pro diversa subiectione et administratione materiae contrarii (non solum diversi) producuntur effectus, unde ex parte principii efficientis sufficit unum et simplex illud, sicut unus sol, unus calor et una lux, conversione et aversione, appropinquatione et elongatione, mediate et immediate facit hiemem, aestatem, diversas et contrarias tempestatum et ordinum dispositiones. Ex eodem etiam materia, si credere volumus his qui vulgariter nominata elementa invicem transmutabilia suspicantur, quorum princeps fuit Plato, qui aliquando una materia et uno efficiente est contentus ad omnium productionem. Sed quicquid sit de operatione respectu primi operatoris et universalis, sive unum sive plura assumat materialia principia, quicunque est in genere secundarum causarum, sive homo sit sive daemon, est quod iuxta multitudinem et varietatem specierum operabilium recognoscat materias plures, habentes actum seu formam, per quem possit subiectum fundere aliquid extra se.
Virtutum seu formarum seu accidentium, quae de subiecto in subiectum deferuntur, aliae sunt manifestae, ut quae sunt in genere activarum et passivarum qualitatum, et earum quae immediate consequuntur eas, ut sunt calefacere frigefacere, humectare siccare, mollificare indurare, congregare disgregare; aliae sunt occultiores iuxta occultos etiam effectus, ut exhilarare contristari, appetitum vel taedium immittere, timorem et audaciam, ut sunt motiva ab extrinsecis speciebus per opus cogitativae in homine et aestimativae in brutis appellant, quibus puer seu infans viso serpente et ovis viso lupo absque alia experientia concipit imaginem inimicitiae seu timorem mortis seu destructionis suae, quorum ratio refertur ad sensum internum, qui sane ex speciebus externis commovetur, mediate tamen. Natura enim ut dedit esse speciebus, item et appetitum unicuique rei conservandi se in praesenti statu, ita etiam impressit internum quendam spiritum, seu sensum dici mavis, rebus omnibus, quo maxime inimica ex quadam superscriptione cognoscant et fugiant, quod non solum in exemplificatis speciebus esse videmus, sed etiam in omnibus quae, emortua et manca esse videntur, in quibus nihilominus inest spiritus praesentem speciem conservare concupiscens pro viribus omnibus; ipsum in guttis cadentibus, quae, ne decidant, conglobantur, et in his quae ceciderunt, quae, ne diffluant et dispergantur, ad centrum adnituntur et ad globum se suis partibus fulcire nituntur; item in paleis seu festucis in ignem iniectis et pelliculis seu membranis, quae subsultant et quodammodo corruptionem suam refugiunt. Hic sensus quidam est in rebus omnibus quidem insitus et vita, quem pro more vulgi non dicimus animalem, ad animam particularem referendo, siquidem neque animalia istae partes possunt appellari, in ordine tamen universi, quem spiritus unus undique diffusus, atque sensus ubique et undique pro captu rei sentit tales effectus et passiones, in rebus omnibus licet contemplari. Sicut enim anima nostra ex toto corpore totum opus vitae producit primo et universaliter, mox tamen quamvis tota est in toto et tota in qualibet parte, non tamen ideo totum facit ex toto et totum ex qualibet parte, sed facit videre in oculo, audire in aure, gustare in ore (quod si ubique esset oculus, undique videret, si ubique organa essent omnium sensuum, undique omnino sentirent), ita et anima mundi in toto mundo, ubicunque talem est adepta materiam, ibi tale producit subiectum et inde tales edit operationes. Quamvis ergo aequaliter sit ubique, non aequaliter ubique agit, quia non aequaliter disposita ubique illi materia administratur. Sic ergo sicut anima tota est in toto corpore, et in ossibus et in venis et in corde, non magis praesens uni quam alteri parti, nec minus praesens uni quam omnibus et omnibus quam uni, tamen hic facit nervum esse nervum, ibi venam esse venam, ibi sanguinem esse sanguinem, ibi cor esse cor. Et ut istis accidit immutari vel per efficientem extrinsecum vel per intrinsecum principium passivum, ita et actum animae alium atque alium fieri necesse est. Hoc est praecipuum principium et radix omnium principiorum, ad reddendam causam omnium mirabilium quae sunt in natura, nempe quod ex parte principii activi, et spiritus seu animae universalis, nihil est tam inchoatum, mancum et imperfectum, tandemque ad oculos opinionis neglectissimum, quod non possit esse principium magnarum operationum; quin immo ut plurimum resolutionem ad huiusmodi fieri oportet, ut novus quasi mundus generetur ex ipsis. Utut enim auro similius sit aes quam cinis aeris, et illius perfectioni similius quam cinis ex aere, tamen in transmutatione hic cinis aeris propinquior est formae auri quam aes, ut etiam videmus semina omnia, quae proxima sunt producendae speciei, propius accedere ad hoc ut sint species ipsae, quam aliae species quantumlibet adsimiles et proximae et cognatae. Qui aliter credit in aequo est atque aliquis existimans facilius simiam formari posse in hominem, quam semen iniectum in matricem, quod proxime erat nutrimentum seu panis. Nihilominus tamen similitudinem et eiusdem speciei formam in omni productione necessarium est adesse, ut in artificialibus ab exemplari, quod est in mente artificis, fit domus et vestis, in productione naturali ab exemplari, quod est proximius materiae formandae, producuntur et definiuntur rerum species; ut videmus eandem nutrimenti speciem, idem caelum et aquam et domicilium converti in substantiam, canis in cane, hominis in homine, felis in fele, et per idem canis generat canem, homo hominem; ubi apertum est, quod tota discriminis causa est propter ideam, quae praesentatur ubique naturae generaliter et postea limitatur ad hanc et illam speciem, ut haec est proximior vel illa. Ita et magus quicunque vult perficere opera similia naturae, est quod praecipue cognoscat ideale principium, specificum quidem a specie, moxque numerale ad numerum, seu individuale ad individuum. Hinc illa imaginum fabrica, et materiae ita formatae portio, et non sine evidenti causa et virtute magi et philosophia confirmante effectum, multi maleficia et medicinam exercent per destinatas quasdam figuras cum certis partibus, vel his quae aliquam communicationem, participationem habent cum re maleficianda vel medenda, et ita opus contrahitur et limitatur ad certum individuum.
Et ex harum rerum experientia, aliis pratermissis rationibus, manifestum est omnem animam et spiritum habere quandam continuitatem cum spiritu universi, ut non solum ibi intelligatur esse et includi, ubi sentit, ubi vivificat, sed etiam in immensum per suam essentiam et substantiam sit diffusus, ut multi Platonicorum et Pythagoricorum senserunt. Hinc est quod species distantissimas visu apprehendit subito absque motu, absque hoc videlicet quod progrediatur oculus vel aliquid oculi repente ad stellas, vel repente a stellis ad oculum. Porro animus ipse cum sua virtute praesens est quodammodo universo, utpote talis substantia, quae non est inclusa corpori per ipsam viventi, quamvis eidem obligata, adstricta. Itaque certis remotis impedimentis, statim subitoque praesentes habet species remotissimas, quae non per motum illi coniunguntur, ut nemo inficiabitur; ergo et per praesentiam quandam. Ipsum et experientia docet in ipsis, qui abscisso naso novum sibi ex aliena carne succrescere fecerunt membrum; siquidem obeunte diem illo cuius erat caro, iuxta modum quo putrescit corpus illius, etiam mutuatus nasus ille putrescit. Hinc manifestum est animam plus se diffundere extra corpus, per totum horizontem suae naturae. Hinc accidit ut non solum sua membra cognoscat, sed etiam omnia cum quibus aliquem usum et participationem et communionem contraxit. Neque est argumentum quod stupidi adducunt, carentes vero philosophiae principio, quod alio tacto aliud non sentit; quod sane uno modo est verum, distinguendo speciem a specie, individuum ab individuo, falsum autem est distinguendo partem a parte. Sicut enim si quis perstrinxerit digitum vel acu pupugerit unam corporis partem, totum subinde corpus turbabitur secundum omnia membra, non secundum illam solum partem, licet ab illa parte solum; (XIV thes.) ita cum animus cuiusque unius continuationem habeat cum anima universi, non sequitur ea impossibilitas, quae fertur in corporibus, quae non se mutuo penetrent; siquidem in substantiis spiritalibus huiusmodi alia est ratio, veluti si innumerae lampades sint accensae, quae concurrunt in virtutem unius luminis, non accidit ut alia alius lumen impediat vel retundat vel excludat. Simile de multis vocibus simul per eundem aërem diffusis, item de multis radiis visualibus, ut more vulgi loquamur, quia ad idem visibile totum concipiendum explicantur, ubi omnes per idem medium penetrant, et alii oblique et recte, et non propterea alii alios obtundunt: ita innumerabiles spiritus et animae per idem spacium diffusae non se impediunt, ita ut diffusio unius diffusionem infinitarum aliarum impediat.
Talis virtus cum sit non solum animae, sed et accidentium quorundam, sicut vocis, lucis, visus, ea ratione qua anima est tota in toto et qualibet parte corporis, et tota circa se extra corpus suum totas species longe sepositas atque diversas apprehendit, signum est quod secundum actum primum et substantiam non est inclusa corpori, non est videlicet circumscriptive in corpore, sed definitive tantum ad actus secundos in ipso et secundum ipsum explicandos. Ecce principium quo innumerabilium effectuum, qui admirationem faciunt, causa adducitur, ratio et virtus inquiritur; neque deterioris conditionis debet esse anima et substantia haec divina, quam accidentia quae procedunt ab ipsa tanquam eius effectus, vestigia et umbrae. Si inquam vox operatur extra proprium corpus, in quo enascitur, et est tota in innumerabilibus auribus circumcirca, cur non tota debet esse in diversis locis et partibus ea substantia quae vocem producit, et alligata certis membris?
Ad haec illud est quoque observandum, quod intelligentiae occultae non ad omnia idiomata aures advertunt aut intelligentiam; voces enim, quae sunt ex institutione hominum, non ita attenduntur sicut voces naturales. Propterea cantus, praecipue autem horum tragici (sicut notat Plotinus), in dubiis animae maximam habent efficaciam. Similiter et omnes scripturae non sunt eius momenti, cuius sunt characteres illi, qui certo ductu et figuratione res ipsas indicant, unde quaedam signa in invicem inclinata, se invicem respicientia, amplectentia, constringentia ad amorem; adverse vero declinantes, disiectae ad odium et divortium; concisae, mancae, disruptae ad perniciem; nodi ad vincula, explicati characteres ad dissolutionem. Et haec non sunt in quadam certa et definita forma, sed quilibet, pro dictamine sui furoris seu impetu sui spiritus, in ipsius operis patrationem, ut aliquid desiderat aut execratur, ita utcunque rem quodam impetu nodis ipsis sibi designans et veluti praesenti numini experitur certas vires, quas nullo eloquio et elaborata oratione vel scriptura experiretur. Tales erant litterae commodius definitae apud Aegyptios, quae hieroglyphicae appellantur seu sacri characteres, penes quos pro singulis rebus designandis certae erant imagines desumptae e rebus naturae vel earum partibus; tales scripturae et tales voces usu veniebant, quibus Deorum colloquia ad mirabilium exequutionem captabant Aegyptii; postquam per Teutum vel alium inventae sunt litterae secundum hoc genus quibus nos hodie utimur cum alio industriae genere, maxima tum memoriae tum divinae scientiae et magiae iactura facta est. Itaque ad illorum similitudinem quibusdam hodie fabrefactis imaginibus, descriptis characteribus et ceremoniis, qui consistunt in quodam gestu et quodam cultu, quasi per certos nutus vota sua explicant Magi quae intelligantur, et haec est illa Deorum lingua, quae aliis omnibus et quotidie millies immutatis semper manet eadem, sicut species naturae manet eadem. Eadem ratione numina nos alloquuntur per visiones, per insomnia, quae licet nobis aenigmata appellentur [tamen] propter desuetudinem et ignorantiam et hebetudinem nostrae capacitatis, tamen sunt ipsissimae voces et ipsissimi termini rerum repraesentabilium; sicut autem se habent istae voces ad nostrum captum, ita etiam se habent [se] nostrae voces latinae, graecae, italicae, ut audiantur et intelligantur a numinibus aliquando superioribus et aeviternis, qui differunt a nobis in specie, ita ut non facile nobis possit esse commercium cum illis, magis quam aquilis cum hominibus. Et sicut homines unius generis cum hominibus alius generis sine idiomatum communione non est conversatio neque contractio, nisi per nutus, ita et nobis cum certo numinum genere, non nisi per definita quaedam signa, sigilla, figuras, characteres, gestus et alias ceremonias, nulla potest esse participatio. Qui magiae ergo praesertim ea specie, quae theurgica est, sine huiusmodi vocibus et scripturis vix quippiam poterit magus promovere.
Iordani Bruni Nolani
Antequam De magia, sicut antequam de quocunque subiecto disseratur, nomen in sua significata est dividendum; totidem autem sunt significata magiae, quot et magi. Magus primo sumitur pro sapiente, cuiusmodi erant Trimegisti apud Aegyptios, Druidae apud Gallos, Gymnosophistae apud Indos, Cabalistae apud Hebraeos, Magi apud Persas (qui a Zoroastre), Sophi apud Graecos, Sapientes apud Latinos. Secundo sumitur magus pro faciente mirabilia sola applicatione activorum et passivorum, ut est medicina et chymia secundum genus; et haec est naturalis magia communiter dicta. Tertio magia est cum huiusmodi adduntur circumstantiae, quibus apparent opera naturae vel intelligentiae superioris ad concitandam admirationem per apparentia; et est ea species quae praestigiatoria appellatur. Quarto cum ex antipathiae et sympathiae rerum virtute, ut per ea quae pellunt, transmutant et attrahunt, ut sunt species magnetis et similium, quorum opera non ad qualitates activas et passivas reducuntur, sed omnia ad spiritum seu animam in rebus existentem referuntur; et haec proprie vocatur magia naturalis. Quinto cum his adduntur verba, cantus, rationes numerorum et temporum, imagines, figurae, sigilla, characteres seu litterae; et haec etiam est magia media inter naturalem et extranaturalem vel supra, quae proprie magia mathemathica inscriberetur, et nomine occultae philosophiae magis congrue inscriberetur. Sexto si isti accessat cultus seu invocatio intelligentiarum et efficientum exteriorum seu superiorum, cum orationibus, consecrationibus, fumigiis, sacrificiis, certis habitibus et ceremoniis ad Deos, daemones et heroas, tunc vel fit ad finem contrahendi spiritus in se ipso, cuius ipse fiat vas et instrumentum, ut appareat sapiens rerum, quam tamen sapientiam facile pharmaco unâ cum spiritu possit evacuare; et haec est magia desperatorum, qui fiunt vasa malorum daemonum, quae per Artem notoriam exaucupatur: aut est ad finem imperandi et praecipiendi daemonibus inferioribus cum authoritate superiorum daemonum principum, hos quidem colendo et alliciendo, illos vero coniurando et adiurando, constringendo; et haec magia est transnaturalis seu metaphysica, et proprio nomine appellatur qeourgia. Septimo aut est adiuratio seu invocatio, non ad daemonas et heroas, sed per istos ad hominum defunctorum animas acciendas, per eorum cadavera vel cadaverum partes ad oraculum aliquod suscipiendum, divinandum, cognoscendum de rebus absentibus et futuris; et haec species a materia et fine appellatur necromantia. Quod si materia non accedat, sed ab energoumen* excantante facta spiritus in eius visceribus incubantis invocatione oraculum perquiratur, tunc est magus, qui proprie Pythonicus appellatur; ita enim ab Apolline Pythio in templo illius solebant 'inspiritari', ut ita dicam. Octavo aut incantationi utcunque acceptae accedant rerum partes, indumenta, excrementa, superfluitates, vestigia et omnia quae tactu communicationem aliquam concepisse creduntur: et tunc aut haec fiunt ad solvendum, ligandum et infirmandum, tunc constituunt magum qui appellatur maleficus, si ad malum tendant, si ad bonum, ad numerum medicorum referantur, iuxta certam speciem atque viam medicinae; aut ad ultimam perniciem et exitium aspirant, tunc magos veneficos appellant. Nono magi dicuntur omnes qui ad divinandum quacunque ratione de rebus absentibus et futuris accinguntur, et isti generaliter divini a fine appellantur, quorum species primae aut sunt quatuor e principiis materialibus: igne, aëre, aqua et terra, unde dicuntur pyromantia, hydromantia, geomantia; aut a tribus obiectis cognitionis: naturali, mathematico et divino, et tunc sunt variae aliae species divinandi. A principiis enim naturalibus seu physicorum inspectione divinant augures, aruspices et caeteri huiusmodi; a mathematicorum inspectione secundum genus sunt geomantae, qui per numeros seu litteras seu lineas et figuras certas, item aspectus, irradiationes et situs planetarum et similium, divinant; a divinorum usu, ut sacrorum nominum, occursibus locorum, brevibus quibusdam rationibus et servatis circumstantiis, et hos ultimos nomine magorum nostrates non inscribunt, apud quos pro indigna usurpatione magus male sonat, sed dicitur non magia, sed prophetia. Ultimo sumitur magus et magia iuxta significationem indignam, ut inter istas non annumeretur neque adnumerata habeatur, ut magus sit maleficus utcunque stultus, qui ex commercio cum cacodaemone et pacto quodam pro facultate ad laedendum vel iuvandum est informatus; et iuxta hanc rationem sonat non apud sapientes vel ipsos quidem grammaticos, sed a quibusdam usurpatur nomen magi bardocucullis, qualis fuit ille qui fecit librum De malleo maleficarum, et ita hodie usurpatur ab omnibus huius generis scriptoribus, ut legere licet apud postillas, catechismos ignorantum et somniantium presbyterorum.
Nomen ergo magi quando usurpatur, aut cum distinctione est capiendum antequam definiatur, aut si absolute sumitur, tunc iuxta praeceptum logicorum et specialiter Aristotelis in V. Topicorum pro potissimo et nobilissimo significatu est capiendum. A philosophis ut sumitur inter philosophos, tunc magus significat hominem sapientem cum virtute agendi. Stat tamen quod simpliciter prolatum sumitur pro eo quod communi voce significatur, et tunc alia communis vox est apud unum et aliud presbyterorum genus, qui multum philosophantur de quodam cacodaemone qui appellatur Diabolus, aliter iuxta communes mores diversarum gentium et credulitatis.
Hac praehabita distinctione generaliter magiam triplicem accipimus: divinam, physicam et mathematicam. Primi et secundi generis magia est necessario de genere bonorum et optimorum, tertii vero generis et bona est et mala, prout magi eadem bene et male utuntur. Quamvis in multis operationibus atque praecipuis haec tria genera concurrant, malitia tamen, idololatria, scelus et idolatriae crimen in tertio genere reperitur, ubi contingit errare et decipi, et per quod secundum genus per se bonum ad malum usum convertitur. Hic mathematicum genus non denominatur a speciebus mathematices communiter dictae, ut Geometriae, Arithmetices, Astronomiae, Optices, Musices etc., sed ab horum similitudine et cognatione; habet enim similitudinem cum Geometria propter figuras et characterismum, cum Musica propter incantationem, cum Arithmetica propter numeros, vices, cum Astronomia propter tempora et motus, cum Optica propter fascinia, et universaliter cum universo Mathematices genere, propter hoc quod vel mediat inter operationem divinam vel naturalem, vel participat de utraque, vel deficit ab utraque, sicut quaedam media sunt propter utriusque extremi participationem, quaedam vero propter utriusque exclusionem, secundum quem modum non tantum media dici potest, quantum tertium quoddam genus, non tantum inter utrumque, quantum extra utrumque. Ex dictis autem speciebus manifestum est quomodo divina, quomodo physica, quomodo alia ab his species est.
Ut autem ad particularia modo deveniamus, habent magi pro axiomate, in omni opere ante oculos habendum, influere Deum in Deos, Deos in (corpora caelestia seu) astra, quae sunt corporea numina, astra in daemonas, qui sunt cultores et incolae astrorum, quorum unum est tellus, daemones in elementa, elementa in mixta, mixta in sensus, sensus in animum, animum in totum animal, et hic est descensus scalae; mox ascendit animal per animum ad sensus, per sensus in mixta, per mixta in elementa, per haec in daemones, per hos [in elementa, per haec] in astra, per ipsa in Deos incorporeos seu aethereae substantiae seu corporeitatis, per hos in animam mundi seu spiritum universi, per hunc in contemplationem unius simplicissimi optimi maximi incorporei, absoluti, sibi sufficientis. Sic a Deo est descensus per mundum ad animal, animalis vero est ascensus per mundum ad Deum; ille est in cacumine scalae, purus actus et activa potentia, lux purissima, in scalae vero radice est materia, tenebrae, pura potentia passiva, sic potens omnia fieri ex imis, sicut ille potens omnia facere ex supernis. Inter infimum et supremum gradum sunt species mediae, quarum superiores magis participant lucem et actum et virtutem activam, inferiores vero magis tenebras, potentiam et virtutem passivam.
Unde omnis lux, quae est in inferioribus, cum ad ea per superiora perveniat, eminentius est in superioribus; omnes quoque tenebrae, quae sunt in superioribus, fortius sunt in inferioribus. Non aequa tamen ratio est atque efficacia tenebrarum et lucis; lux enim diffunditur et penetrat usque ad ima et profunda tenebrarum, tenebrae vero non ita purissimum lucis orbem attingunt: itaque lux comprehendit tenebras, vincit et superat per infinitum, tenebrae vero nedum non comprehendunt neque exuperant neque exaequant lucem, sed mire deficiunt ab illius proportione.
Iuxta tres praedictos magiae gradus tres mundi intelliguntur: archetypus, physicus et rationalis. In archetypo est amicitia et lis, in physico ignis et aqua, in mathematico lux et tenebrae. Lux et tenebrae descendunt ab igne et aqua, ignis et aqua a concordia et discordia; itaque primus mundus producit tertium per secundum, et tertius per secundum reflectitur ad primum. Praetermissis istis, quae ad eam, quae superstitiosa habetur, magiam principia spectant, quae, qualiacunque sint, indigna sunt vulgo, ad eorum tantum contemplationem convertemur, quae ad sapientiae supplementum conducunt, et melioribus ingeniis sufficere possunt; tametsi nullum magiae genus noticia et cognitione sit indignum, quandoquidem omnis scientia est de genere bonorum, sicut dicit Aristoteles in prooemio De anima, cui Thomas cum aliis magis contemplativis theologis astipulatur, omnis tamen a profano et scelesto vulgo et multitudine procul fieri oportet, quandoquidem nihil ita bonum est, quod per impium et sacrilegum et per se scelerosum hominum genus in perniciem potius quam in utilitatem consortis generis convertatur.
In genere duplex est efficiens: natura et voluntas. Voluntas mox triplex est: homo, humana, daemonis et divina. Natura in proposito est duplex: intrinseca et extrinseca. Intrinseca adhuc est duplex: materia seu subiectum, et forma cum virtute naturali. Extrinseca quoque duplex: quae potius naturae effigies dicitur, vestigium et umbra seu lux, et illa quae manet in re et in superficie subiecti, sicut lux et calor in sole et in aliis calidis, et illa quae emanat et effluit e subiecto, sicut lux quae funditur a sole et reperitur in rebus illuminatis, et calor qui cum luce in sole et reperitur in rebus calefactis. Ex istarum causarum numeri contemplatione possumus descendere ad diffundendam virtutem seu producendos effectus a prima causa per medias usque ad proximas et infimas, limitando causam universalem, quae non respicit plus hoc subiectum quam illud, ad effectum particularem disponendo plus hoc subiectum quam sit dispositum, quandoquidem stante eadem causa et virtute causae immutabili, pro diversa subiectione et administratione materiae contrarii (non solum diversi) producuntur effectus, unde ex parte principii efficientis sufficit unum et simplex illud, sicut unus sol, unus calor et una lux, conversione et aversione, appropinquatione et elongatione, mediate et immediate facit hiemem, aestatem, diversas et contrarias tempestatum et ordinum dispositiones. Ex eodem etiam materia, si credere volumus his qui vulgariter nominata elementa invicem transmutabilia suspicantur, quorum princeps fuit Plato, qui aliquando una materia et uno efficiente est contentus ad omnium productionem. Sed quicquid sit de operatione respectu primi operatoris et universalis, sive unum sive plura assumat materialia principia, quicunque est in genere secundarum causarum, sive homo sit sive daemon, est quod iuxta multitudinem et varietatem specierum operabilium recognoscat materias plures, habentes actum seu formam, per quem possit subiectum fundere aliquid extra se.
Virtutum seu formarum seu accidentium, quae de subiecto in subiectum deferuntur, aliae sunt manifestae, ut quae sunt in genere activarum et passivarum qualitatum, et earum quae immediate consequuntur eas, ut sunt calefacere frigefacere, humectare siccare, mollificare indurare, congregare disgregare; aliae sunt occultiores iuxta occultos etiam effectus, ut exhilarare contristari, appetitum vel taedium immittere, timorem et audaciam, ut sunt motiva ab extrinsecis speciebus per opus cogitativae in homine et aestimativae in brutis appellant, quibus puer seu infans viso serpente et ovis viso lupo absque alia experientia concipit imaginem inimicitiae seu timorem mortis seu destructionis suae, quorum ratio refertur ad sensum internum, qui sane ex speciebus externis commovetur, mediate tamen. Natura enim ut dedit esse speciebus, item et appetitum unicuique rei conservandi se in praesenti statu, ita etiam impressit internum quendam spiritum, seu sensum dici mavis, rebus omnibus, quo maxime inimica ex quadam superscriptione cognoscant et fugiant, quod non solum in exemplificatis speciebus esse videmus, sed etiam in omnibus quae, emortua et manca esse videntur, in quibus nihilominus inest spiritus praesentem speciem conservare concupiscens pro viribus omnibus; ipsum in guttis cadentibus, quae, ne decidant, conglobantur, et in his quae ceciderunt, quae, ne diffluant et dispergantur, ad centrum adnituntur et ad globum se suis partibus fulcire nituntur; item in paleis seu festucis in ignem iniectis et pelliculis seu membranis, quae subsultant et quodammodo corruptionem suam refugiunt. Hic sensus quidam est in rebus omnibus quidem insitus et vita, quem pro more vulgi non dicimus animalem, ad animam particularem referendo, siquidem neque animalia istae partes possunt appellari, in ordine tamen universi, quem spiritus unus undique diffusus, atque sensus ubique et undique pro captu rei sentit tales effectus et passiones, in rebus omnibus licet contemplari. Sicut enim anima nostra ex toto corpore totum opus vitae producit primo et universaliter, mox tamen quamvis tota est in toto et tota in qualibet parte, non tamen ideo totum facit ex toto et totum ex qualibet parte, sed facit videre in oculo, audire in aure, gustare in ore (quod si ubique esset oculus, undique videret, si ubique organa essent omnium sensuum, undique omnino sentirent), ita et anima mundi in toto mundo, ubicunque talem est adepta materiam, ibi tale producit subiectum et inde tales edit operationes. Quamvis ergo aequaliter sit ubique, non aequaliter ubique agit, quia non aequaliter disposita ubique illi materia administratur. Sic ergo sicut anima tota est in toto corpore, et in ossibus et in venis et in corde, non magis praesens uni quam alteri parti, nec minus praesens uni quam omnibus et omnibus quam uni, tamen hic facit nervum esse nervum, ibi venam esse venam, ibi sanguinem esse sanguinem, ibi cor esse cor. Et ut istis accidit immutari vel per efficientem extrinsecum vel per intrinsecum principium passivum, ita et actum animae alium atque alium fieri necesse est. Hoc est praecipuum principium et radix omnium principiorum, ad reddendam causam omnium mirabilium quae sunt in natura, nempe quod ex parte principii activi, et spiritus seu animae universalis, nihil est tam inchoatum, mancum et imperfectum, tandemque ad oculos opinionis neglectissimum, quod non possit esse principium magnarum operationum; quin immo ut plurimum resolutionem ad huiusmodi fieri oportet, ut novus quasi mundus generetur ex ipsis. Utut enim auro similius sit aes quam cinis aeris, et illius perfectioni similius quam cinis ex aere, tamen in transmutatione hic cinis aeris propinquior est formae auri quam aes, ut etiam videmus semina omnia, quae proxima sunt producendae speciei, propius accedere ad hoc ut sint species ipsae, quam aliae species quantumlibet adsimiles et proximae et cognatae. Qui aliter credit in aequo est atque aliquis existimans facilius simiam formari posse in hominem, quam semen iniectum in matricem, quod proxime erat nutrimentum seu panis. Nihilominus tamen similitudinem et eiusdem speciei formam in omni productione necessarium est adesse, ut in artificialibus ab exemplari, quod est in mente artificis, fit domus et vestis, in productione naturali ab exemplari, quod est proximius materiae formandae, producuntur et definiuntur rerum species; ut videmus eandem nutrimenti speciem, idem caelum et aquam et domicilium converti in substantiam, canis in cane, hominis in homine, felis in fele, et per idem canis generat canem, homo hominem; ubi apertum est, quod tota discriminis causa est propter ideam, quae praesentatur ubique naturae generaliter et postea limitatur ad hanc et illam speciem, ut haec est proximior vel illa. Ita et magus quicunque vult perficere opera similia naturae, est quod praecipue cognoscat ideale principium, specificum quidem a specie, moxque numerale ad numerum, seu individuale ad individuum. Hinc illa imaginum fabrica, et materiae ita formatae portio, et non sine evidenti causa et virtute magi et philosophia confirmante effectum, multi maleficia et medicinam exercent per destinatas quasdam figuras cum certis partibus, vel his quae aliquam communicationem, participationem habent cum re maleficianda vel medenda, et ita opus contrahitur et limitatur ad certum individuum.
Et ex harum rerum experientia, aliis pratermissis rationibus, manifestum est omnem animam et spiritum habere quandam continuitatem cum spiritu universi, ut non solum ibi intelligatur esse et includi, ubi sentit, ubi vivificat, sed etiam in immensum per suam essentiam et substantiam sit diffusus, ut multi Platonicorum et Pythagoricorum senserunt. Hinc est quod species distantissimas visu apprehendit subito absque motu, absque hoc videlicet quod progrediatur oculus vel aliquid oculi repente ad stellas, vel repente a stellis ad oculum. Porro animus ipse cum sua virtute praesens est quodammodo universo, utpote talis substantia, quae non est inclusa corpori per ipsam viventi, quamvis eidem obligata, adstricta. Itaque certis remotis impedimentis, statim subitoque praesentes habet species remotissimas, quae non per motum illi coniunguntur, ut nemo inficiabitur; ergo et per praesentiam quandam. Ipsum et experientia docet in ipsis, qui abscisso naso novum sibi ex aliena carne succrescere fecerunt membrum; siquidem obeunte diem illo cuius erat caro, iuxta modum quo putrescit corpus illius, etiam mutuatus nasus ille putrescit. Hinc manifestum est animam plus se diffundere extra corpus, per totum horizontem suae naturae. Hinc accidit ut non solum sua membra cognoscat, sed etiam omnia cum quibus aliquem usum et participationem et communionem contraxit. Neque est argumentum quod stupidi adducunt, carentes vero philosophiae principio, quod alio tacto aliud non sentit; quod sane uno modo est verum, distinguendo speciem a specie, individuum ab individuo, falsum autem est distinguendo partem a parte. Sicut enim si quis perstrinxerit digitum vel acu pupugerit unam corporis partem, totum subinde corpus turbabitur secundum omnia membra, non secundum illam solum partem, licet ab illa parte solum; (XIV thes.) ita cum animus cuiusque unius continuationem habeat cum anima universi, non sequitur ea impossibilitas, quae fertur in corporibus, quae non se mutuo penetrent; siquidem in substantiis spiritalibus huiusmodi alia est ratio, veluti si innumerae lampades sint accensae, quae concurrunt in virtutem unius luminis, non accidit ut alia alius lumen impediat vel retundat vel excludat. Simile de multis vocibus simul per eundem aërem diffusis, item de multis radiis visualibus, ut more vulgi loquamur, quia ad idem visibile totum concipiendum explicantur, ubi omnes per idem medium penetrant, et alii oblique et recte, et non propterea alii alios obtundunt: ita innumerabiles spiritus et animae per idem spacium diffusae non se impediunt, ita ut diffusio unius diffusionem infinitarum aliarum impediat.
Talis virtus cum sit non solum animae, sed et accidentium quorundam, sicut vocis, lucis, visus, ea ratione qua anima est tota in toto et qualibet parte corporis, et tota circa se extra corpus suum totas species longe sepositas atque diversas apprehendit, signum est quod secundum actum primum et substantiam non est inclusa corpori, non est videlicet circumscriptive in corpore, sed definitive tantum ad actus secundos in ipso et secundum ipsum explicandos. Ecce principium quo innumerabilium effectuum, qui admirationem faciunt, causa adducitur, ratio et virtus inquiritur; neque deterioris conditionis debet esse anima et substantia haec divina, quam accidentia quae procedunt ab ipsa tanquam eius effectus, vestigia et umbrae. Si inquam vox operatur extra proprium corpus, in quo enascitur, et est tota in innumerabilibus auribus circumcirca, cur non tota debet esse in diversis locis et partibus ea substantia quae vocem producit, et alligata certis membris?
Ad haec illud est quoque observandum, quod intelligentiae occultae non ad omnia idiomata aures advertunt aut intelligentiam; voces enim, quae sunt ex institutione hominum, non ita attenduntur sicut voces naturales. Propterea cantus, praecipue autem horum tragici (sicut notat Plotinus), in dubiis animae maximam habent efficaciam. Similiter et omnes scripturae non sunt eius momenti, cuius sunt characteres illi, qui certo ductu et figuratione res ipsas indicant, unde quaedam signa in invicem inclinata, se invicem respicientia, amplectentia, constringentia ad amorem; adverse vero declinantes, disiectae ad odium et divortium; concisae, mancae, disruptae ad perniciem; nodi ad vincula, explicati characteres ad dissolutionem. Et haec non sunt in quadam certa et definita forma, sed quilibet, pro dictamine sui furoris seu impetu sui spiritus, in ipsius operis patrationem, ut aliquid desiderat aut execratur, ita utcunque rem quodam impetu nodis ipsis sibi designans et veluti praesenti numini experitur certas vires, quas nullo eloquio et elaborata oratione vel scriptura experiretur. Tales erant litterae commodius definitae apud Aegyptios, quae hieroglyphicae appellantur seu sacri characteres, penes quos pro singulis rebus designandis certae erant imagines desumptae e rebus naturae vel earum partibus; tales scripturae et tales voces usu veniebant, quibus Deorum colloquia ad mirabilium exequutionem captabant Aegyptii; postquam per Teutum vel alium inventae sunt litterae secundum hoc genus quibus nos hodie utimur cum alio industriae genere, maxima tum memoriae tum divinae scientiae et magiae iactura facta est. Itaque ad illorum similitudinem quibusdam hodie fabrefactis imaginibus, descriptis characteribus et ceremoniis, qui consistunt in quodam gestu et quodam cultu, quasi per certos nutus vota sua explicant Magi quae intelligantur, et haec est illa Deorum lingua, quae aliis omnibus et quotidie millies immutatis semper manet eadem, sicut species naturae manet eadem. Eadem ratione numina nos alloquuntur per visiones, per insomnia, quae licet nobis aenigmata appellentur [tamen] propter desuetudinem et ignorantiam et hebetudinem nostrae capacitatis, tamen sunt ipsissimae voces et ipsissimi termini rerum repraesentabilium; sicut autem se habent istae voces ad nostrum captum, ita etiam se habent [se] nostrae voces latinae, graecae, italicae, ut audiantur et intelligantur a numinibus aliquando superioribus et aeviternis, qui differunt a nobis in specie, ita ut non facile nobis possit esse commercium cum illis, magis quam aquilis cum hominibus. Et sicut homines unius generis cum hominibus alius generis sine idiomatum communione non est conversatio neque contractio, nisi per nutus, ita et nobis cum certo numinum genere, non nisi per definita quaedam signa, sigilla, figuras, characteres, gestus et alias ceremonias, nulla potest esse participatio. Qui magiae ergo praesertim ea specie, quae theurgica est, sine huiusmodi vocibus et scripturis vix quippiam poterit magus promovere.
Wednesday, March 30, 2011
Ezekiel's visions (Latin)
Ezekiel 1
1 Et factum est in trigesimo anno, in quarto, in quinta mensis, cum essem in medio captivorum juxta fluvium Chobar, aperti sunt cæli, et vidi visiones Dei.
2 In quinta mensis, ipse est annus quintus transmigrationis regis Joachim,
3 factum est verbum Domini ad Ezechielem filium Buzi sacerdotem, in terra Chaldæorum, secus flumen Chobar: et facta est super eum ibi manus Domini.
4 Et vidi, et ecce ventus turbinis veniebat ab aquilone, et nubes magna, et ignis involvens, et splendor in circuitu ejus: et de medio ejus, quasi species electri, id est, de medio ignis:
5 et in medio ejus similitudo quatuor animalium. Et hic aspectus eorum, similitudo hominis in eis.
6 Quatuor facies uni, et quatuor pennæ uni.
7 Pedes eorum, pedes recti, et planta pedis eorum quasi planta pedis vituli: et scintillæ quasi aspectus æris candentis.
8 Et manus hominis sub pennis eorum, in quatuor partibus: et facies et pennas per quatuor partes habebant.
9 Junctæque erant pennæ eorum alterius ad alterum: non revertebantur cum incederent, sed unumquodque ante faciem suam gradiebatur.
10 Similitudo autem vultus eorum, facies hominis et facies leonis a dextris ipsorum quatuor, facies autem bovis a sinistris ipsorum quatuor, et facies aquilæ desuper ipsorum quatuor.
11 Facies eorum et pennæ eorum extentæ desuper: duæ pennæ singulorum jungebantur, et duæ tegebant corpora eorum.
12 Et unumquodque eorum coram facie sua ambulabat: ubi erat impetus spiritus, illuc gradiebantur, nec revertebantur cum ambularent.
13 Et similitudo animalium, aspectus eorum quasi carbonum ignis ardentium, et quasi aspectus lampadarum: hæc erat visio discurrens in medio animalium, splendor ignis, et de igne fulgur egrediens.
14 Et animalia ibant et revertebantur, in similitudinem fulguris coruscantis.
15 Cumque aspicerem animalia, apparuit rota una super terram juxta animalia, habens quatuor facies.
16 Et aspectus rotarum et opus earum quasi visio maris: et una similitudo ipsarum quatuor: et aspectus earum et opera quasi sit rota in medio rotæ.
17 Per quatuor partes earum euntes ibant, et non revertebantur cum ambularent.
18 Statura quoque erat rotis, et altitudo, et horribilis aspectus: et totum corpus oculis plenum in circuitu ipsarum quatuor.
19 Cumque ambularent animalia, ambulabant pariter et rotæ juxta ea: et cum elevarentur animalia de terra, elevabantur simul et rotæ.
20 Quocumque ibat spiritus, illuc, eunte spiritu, et rotæ pariter elevabantur sequentes eum: spiritus enim vitæ erat in rotis.
21 Cum euntibus ibant, et cum stantibus stabant: et cum elevatis a terra, pariter elevabantur et rotæ sequentes ea, quia spiritus vitæ erat in rotis.
22 Et similitudo super capita animalium firmamenti, quasi aspectus crystalli horribilis, et extenti super capita eorum desuper.
23 Sub firmamento autem pennæ eorum rectæ alterius ad alterum: unumquodque duabus alis velabat corpus suum, et alterum similiter velabatur.
24 Et audiebam sonum alarum, quasi sonum aquarum multarum, quasi sonum sublimis Dei: cum ambularent, quasi sonus erat multitudinis ut sonus castrorum: cumque starent, demittebantur pennæ eorum.
25 Nam cum fieret vox super firmamentum quod erat super caput eorum, stabant, et submittebant alas suas.
26 Et super firmamentum quod erat imminens capiti eorum, quasi aspectus lapidis sapphiri similitudo throni: et super similitudinem throni similitudo quasi aspectus hominis desuper.
27 Et vidi quasi speciem electri, velut aspectum ignis, intrinsecus ejus per circuitum: a lumbis ejus et desuper, et a lumbis ejus usque deorsum, vidi quasi speciem ignis splendentis in circuitu,
28 velut aspectum arcus cum fuerit in nube in die pluviæ. Hic erat aspectus splendoris per gyrum.
Ezekiel 10
1
et vidi et ecce in firmamento quod erat super caput cherubin quasi lapis sapphyrus quasi species similitudinis solii apparuit super ea
2
et dixit ad virum qui indutus erat lineis et ait ingredere in medio rotarum quae sunt subtus cherub et imple manum tuam prunis ignis quae sunt inter cherubin et effunde super civitatem ingressusque est in conspectu meo
3
cherubin autem stabant a dextris domus cum ingrederetur vir et nubes implevit atrium interius
4
et elevata est gloria Domini desuper cherub ad limen domus et repleta est domus nube et atrium repletum est splendore gloriae Domini
5
et sonitus alarum cherubin audiebatur usque ad atrium exterius quasi vox Dei omnipotentis loquentis
6
cumque praecepisset viro qui indutus erat lineis dicens sume ignem de medio rotarum quae sunt inter cherubin ingressus ille stetit iuxta rotam
7
et extendit cherub manum de medio cherubin ad ignem qui erat inter cherubin et sumpsit et dedit in manus eius qui indutus erat lineis qui accipiens egressus est
8
et apparuit in cherubin similitudo manus hominis subtus pinnas eorum
9
et vidi et ecce quattuor rotae iuxta cherubin rota una iuxta cherub unum et rota alia iuxta cherub unum species autem erat rotarum quasi visio lapidis chrysoliti
10
et aspectus earum similitudo una quattuor quasi sit rota in medio rotae
11
cumque ambularent in quattuor partes gradiebantur non revertebantur ambulantes sed ad locum ad quem ire declinabat quae prima erat sequebantur et ceterae nec convertebantur
12
et omne corpus earum et colla et manus et pinnae et circuli plena erant oculis in circuitu quattuor rotarum
13
et rotas istas vocavit volubiles audiente me
14
quattuor autem facies habebat unum facies una facies cherub et facies secunda facies hominis et in tertio facies leonis et in quarto facies aquilae
15
et elevata sunt cherubin ipsum est animal quod videram iuxta flumen Chobar
16
cumque ambularent cherubin ibant pariter et rotae iuxta ea et cum levarent cherubin alas suas ut exaltarentur de terra non residebant rotae sed et ipsae iuxta erant
17
stantibus illis stabant et cum elevatis elevabantur spiritus enim vitae erat in eis
18
et egressa est gloria Domini a limine templi et stetit super cherubin
19
et elevantia cherubin alas suas exaltata sunt a terra coram me et illis egredientibus rotae quoque subsecutae sunt et stetit in introitu portae domus Domini orientalis et gloria Dei Israhel erat super ea
20
ipsum est animal quod vidi subter Deum Israhel iuxta fluvium Chobar et intellexi quia cherubin essent
21
quattuor per quattuor vultus uni et quattuor alae uni et similitudo manus hominis sub alis eorum
22
et similitudo vultuum eorum ipsi vultus quos videram iuxta fluvium Chobar et intuitus eorum et impetus singulorum ante faciem suam ingredi
1 Et factum est in trigesimo anno, in quarto, in quinta mensis, cum essem in medio captivorum juxta fluvium Chobar, aperti sunt cæli, et vidi visiones Dei.
2 In quinta mensis, ipse est annus quintus transmigrationis regis Joachim,
3 factum est verbum Domini ad Ezechielem filium Buzi sacerdotem, in terra Chaldæorum, secus flumen Chobar: et facta est super eum ibi manus Domini.
4 Et vidi, et ecce ventus turbinis veniebat ab aquilone, et nubes magna, et ignis involvens, et splendor in circuitu ejus: et de medio ejus, quasi species electri, id est, de medio ignis:
5 et in medio ejus similitudo quatuor animalium. Et hic aspectus eorum, similitudo hominis in eis.
6 Quatuor facies uni, et quatuor pennæ uni.
7 Pedes eorum, pedes recti, et planta pedis eorum quasi planta pedis vituli: et scintillæ quasi aspectus æris candentis.
8 Et manus hominis sub pennis eorum, in quatuor partibus: et facies et pennas per quatuor partes habebant.
9 Junctæque erant pennæ eorum alterius ad alterum: non revertebantur cum incederent, sed unumquodque ante faciem suam gradiebatur.
10 Similitudo autem vultus eorum, facies hominis et facies leonis a dextris ipsorum quatuor, facies autem bovis a sinistris ipsorum quatuor, et facies aquilæ desuper ipsorum quatuor.
11 Facies eorum et pennæ eorum extentæ desuper: duæ pennæ singulorum jungebantur, et duæ tegebant corpora eorum.
12 Et unumquodque eorum coram facie sua ambulabat: ubi erat impetus spiritus, illuc gradiebantur, nec revertebantur cum ambularent.
13 Et similitudo animalium, aspectus eorum quasi carbonum ignis ardentium, et quasi aspectus lampadarum: hæc erat visio discurrens in medio animalium, splendor ignis, et de igne fulgur egrediens.
14 Et animalia ibant et revertebantur, in similitudinem fulguris coruscantis.
15 Cumque aspicerem animalia, apparuit rota una super terram juxta animalia, habens quatuor facies.
16 Et aspectus rotarum et opus earum quasi visio maris: et una similitudo ipsarum quatuor: et aspectus earum et opera quasi sit rota in medio rotæ.
17 Per quatuor partes earum euntes ibant, et non revertebantur cum ambularent.
18 Statura quoque erat rotis, et altitudo, et horribilis aspectus: et totum corpus oculis plenum in circuitu ipsarum quatuor.
19 Cumque ambularent animalia, ambulabant pariter et rotæ juxta ea: et cum elevarentur animalia de terra, elevabantur simul et rotæ.
20 Quocumque ibat spiritus, illuc, eunte spiritu, et rotæ pariter elevabantur sequentes eum: spiritus enim vitæ erat in rotis.
21 Cum euntibus ibant, et cum stantibus stabant: et cum elevatis a terra, pariter elevabantur et rotæ sequentes ea, quia spiritus vitæ erat in rotis.
22 Et similitudo super capita animalium firmamenti, quasi aspectus crystalli horribilis, et extenti super capita eorum desuper.
23 Sub firmamento autem pennæ eorum rectæ alterius ad alterum: unumquodque duabus alis velabat corpus suum, et alterum similiter velabatur.
24 Et audiebam sonum alarum, quasi sonum aquarum multarum, quasi sonum sublimis Dei: cum ambularent, quasi sonus erat multitudinis ut sonus castrorum: cumque starent, demittebantur pennæ eorum.
25 Nam cum fieret vox super firmamentum quod erat super caput eorum, stabant, et submittebant alas suas.
26 Et super firmamentum quod erat imminens capiti eorum, quasi aspectus lapidis sapphiri similitudo throni: et super similitudinem throni similitudo quasi aspectus hominis desuper.
27 Et vidi quasi speciem electri, velut aspectum ignis, intrinsecus ejus per circuitum: a lumbis ejus et desuper, et a lumbis ejus usque deorsum, vidi quasi speciem ignis splendentis in circuitu,
28 velut aspectum arcus cum fuerit in nube in die pluviæ. Hic erat aspectus splendoris per gyrum.
Ezekiel 10
1
et vidi et ecce in firmamento quod erat super caput cherubin quasi lapis sapphyrus quasi species similitudinis solii apparuit super ea
2
et dixit ad virum qui indutus erat lineis et ait ingredere in medio rotarum quae sunt subtus cherub et imple manum tuam prunis ignis quae sunt inter cherubin et effunde super civitatem ingressusque est in conspectu meo
3
cherubin autem stabant a dextris domus cum ingrederetur vir et nubes implevit atrium interius
4
et elevata est gloria Domini desuper cherub ad limen domus et repleta est domus nube et atrium repletum est splendore gloriae Domini
5
et sonitus alarum cherubin audiebatur usque ad atrium exterius quasi vox Dei omnipotentis loquentis
6
cumque praecepisset viro qui indutus erat lineis dicens sume ignem de medio rotarum quae sunt inter cherubin ingressus ille stetit iuxta rotam
7
et extendit cherub manum de medio cherubin ad ignem qui erat inter cherubin et sumpsit et dedit in manus eius qui indutus erat lineis qui accipiens egressus est
8
et apparuit in cherubin similitudo manus hominis subtus pinnas eorum
9
et vidi et ecce quattuor rotae iuxta cherubin rota una iuxta cherub unum et rota alia iuxta cherub unum species autem erat rotarum quasi visio lapidis chrysoliti
10
et aspectus earum similitudo una quattuor quasi sit rota in medio rotae
11
cumque ambularent in quattuor partes gradiebantur non revertebantur ambulantes sed ad locum ad quem ire declinabat quae prima erat sequebantur et ceterae nec convertebantur
12
et omne corpus earum et colla et manus et pinnae et circuli plena erant oculis in circuitu quattuor rotarum
13
et rotas istas vocavit volubiles audiente me
14
quattuor autem facies habebat unum facies una facies cherub et facies secunda facies hominis et in tertio facies leonis et in quarto facies aquilae
15
et elevata sunt cherubin ipsum est animal quod videram iuxta flumen Chobar
16
cumque ambularent cherubin ibant pariter et rotae iuxta ea et cum levarent cherubin alas suas ut exaltarentur de terra non residebant rotae sed et ipsae iuxta erant
17
stantibus illis stabant et cum elevatis elevabantur spiritus enim vitae erat in eis
18
et egressa est gloria Domini a limine templi et stetit super cherubin
19
et elevantia cherubin alas suas exaltata sunt a terra coram me et illis egredientibus rotae quoque subsecutae sunt et stetit in introitu portae domus Domini orientalis et gloria Dei Israhel erat super ea
20
ipsum est animal quod vidi subter Deum Israhel iuxta fluvium Chobar et intellexi quia cherubin essent
21
quattuor per quattuor vultus uni et quattuor alae uni et similitudo manus hominis sub alis eorum
22
et similitudo vultuum eorum ipsi vultus quos videram iuxta fluvium Chobar et intuitus eorum et impetus singulorum ante faciem suam ingredi
Samuel and the Medium of Endor
3 Now Samuel was dead, and all Israel had mourned for him and buried him in his own town of Ramah. Saul had expelled the mediums and spiritists from the land.
4 The Philistines assembled and came and set up camp at Shunem, while Saul gathered all Israel and set up camp at Gilboa. 5 When Saul saw the Philistine army, he was afraid; terror filled his heart. 6 He inquired of the LORD, but the LORD did not answer him by dreams or Urim or prophets. 7 Saul then said to his attendants, “Find me a woman who is a medium, so I may go and inquire of her.”
“There is one in Endor,” they said.
8 So Saul disguised himself, putting on other clothes, and at night he and two men went to the woman. “Consult a spirit for me,” he said, “and bring up for me the one I name.”
9 But the woman said to him, “Surely you know what Saul has done. He has cut off the mediums and spiritists from the land. Why have you set a trap for my life to bring about my death?”
10 Saul swore to her by the LORD, “As surely as the LORD lives, you will not be punished for this.”
11 Then the woman asked, “Whom shall I bring up for you?”
“Bring up Samuel,” he said.
12 When the woman saw Samuel, she cried out at the top of her voice and said to Saul, “Why have you deceived me? You are Saul!”
13 The king said to her, “Don’t be afraid. What do you see?”
The woman said, “I see a ghostly figure[a] coming up out of the earth.”
14 “What does he look like?” he asked.
“An old man wearing a robe is coming up,” she said.
Then Saul knew it was Samuel, and he bowed down and prostrated himself with his face to the ground.
15 Samuel said to Saul, “Why have you disturbed me by bringing me up?”
“I am in great distress,” Saul said. “The Philistines are fighting against me, and God has departed from me. He no longer answers me, either by prophets or by dreams. So I have called on you to tell me what to do.”
16 Samuel said, “Why do you consult me, now that the LORD has departed from you and become your enemy? 17 The LORD has done what he predicted through me. The LORD has torn the kingdom out of your hands and given it to one of your neighbors—to David. 18 Because you did not obey the LORD or carry out his fierce wrath against the Amalekites, the LORD has done this to you today. 19 The LORD will deliver both Israel and you into the hands of the Philistines, and tomorrow you and your sons will be with me. The LORD will also give the army of Israel into the hands of the Philistines.”
20 Immediately Saul fell full length on the ground, filled with fear because of Samuel’s words. His strength was gone, for he had eaten nothing all that day and all that night.
21 When the woman came to Saul and saw that he was greatly shaken, she said, “Look, your servant has obeyed you. I took my life in my hands and did what you told me to do. 22 Now please listen to your servant and let me give you some food so you may eat and have the strength to go on your way.”
23 He refused and said, “I will not eat.”
But his men joined the woman in urging him, and he listened to them. He got up from the ground and sat on the couch.
24 The woman had a fattened calf at the house, which she butchered at once. She took some flour, kneaded it and baked bread without yeast. 25 Then she set it before Saul and his men, and they ate. That same night they got up and left.
3 Samuhel autem mortuus est planxitque eum omnis Israhel et sepelierunt eum in Rama urbe sua et Saul abstulit magos et ariolos de terra 4 congregatique sunt Philisthim et venerunt et castrametati sunt in Sunam congregavit autem et Saul universum Israhel et venit in Gelboe 5 et vidit Saul castra Philisthim et timuit et expavit cor eius nimis 6 consuluitque Dominum et non respondit ei neque per somnia neque per sacerdotes neque per prophetas 7 dixitque Saul servis suis quaerite mihi mulierem habentem pythonem et vadam ad eam et sciscitabor per illam et dixerunt servi eius ad eum est mulier habens pythonem in Aendor
8 mutavit ergo habitum suum vestitusque est aliis vestimentis abiit ipse et duo viri cum eo veneruntque ad mulierem nocte et ait divina mihi in pythone et suscita mihi quem dixero tibi 9 et ait mulier ad eum ecce tu nosti quanta fecerit Saul et quomodo eraserit magos et ariolos de terra quare ergo insidiaris animae meae ut occidar 10 et iuravit ei Saul in Domino dicens vivit Dominus quia non veniet tibi quicquam mali propter hanc rem 11 dixitque ei mulier quem suscitabo tibi qui ait Samuhelem suscita mihi 12 cum autem vidisset mulier Samuhelem exclamavit voce magna et dixit ad Saul quare inposuisti mihi tu es enim Saul 13 dixitque ei rex noli timere quid vidisti et ait mulier ad Saul deos vidi ascendentes de terra 14 dixitque ei qualis est forma eius quae ait vir senex ascendit et ipse amictus est pallio intellexit Saul quod Samuhel esset et inclinavit se super faciem suam in terra et adoravit
15 dixit autem Samuhel ad Saul quare inquietasti me ut suscitarer et ait Saul coartor nimis siquidem Philisthim pugnant adversum me et Deus recessit a me et exaudire me noluit neque in manu prophetarum neque per somnia vocavi ergo te ut ostenderes mihi quid faciam 16 et ait Samuhel quid interrogas me cum Dominus recesserit a te et transierit ad aemulum tuum 17 faciet enim Dominus tibi sicut locutus est in manu mea et scindet regnum de manu tua et dabit illud proximo tuo David 18 quia non oboedisti voci Domini neque fecisti iram furoris eius in Amalech idcirco quod pateris fecit tibi Dominus hodie 19 et dabit Dominus etiam Israhel tecum in manu Philisthim cras autem tu et filii tui mecum eritis sed et castra Israhel tradet Dominus in manu Philisthim
20 statimque Saul cecidit porrectus in terram extimuerat enim verba Samuhel et robur non erat in eo quia non comederat panem tota die illa 21 ingressa est itaque mulier ad Saul et ait conturbatus enim erat valde dixitque ad eum ecce oboedivit ancilla tua voci tuae et posui animam meam in manu mea et audivi sermones tuos quos locutus es ad me 22 nunc igitur audi et tu vocem ancillae tuae ut ponam coram te buccellam panis et comedens convalescas ut possis iter facere 23 qui rennuit et ait non comedam coegerunt autem eum servi sui et mulier et tandem audita voce eorum surrexit de terra et sedit super lectum 24 mulier autem illa habebat vitulum pascualem in domo et festinavit et occidit eum tollensque farinam miscuit eam et coxit azyma 25 et posuit ante Saul et ante servos eius qui cum comedissent surrexerunt et ambulaverunt per totam noctem illam
4 The Philistines assembled and came and set up camp at Shunem, while Saul gathered all Israel and set up camp at Gilboa. 5 When Saul saw the Philistine army, he was afraid; terror filled his heart. 6 He inquired of the LORD, but the LORD did not answer him by dreams or Urim or prophets. 7 Saul then said to his attendants, “Find me a woman who is a medium, so I may go and inquire of her.”
“There is one in Endor,” they said.
8 So Saul disguised himself, putting on other clothes, and at night he and two men went to the woman. “Consult a spirit for me,” he said, “and bring up for me the one I name.”
9 But the woman said to him, “Surely you know what Saul has done. He has cut off the mediums and spiritists from the land. Why have you set a trap for my life to bring about my death?”
10 Saul swore to her by the LORD, “As surely as the LORD lives, you will not be punished for this.”
11 Then the woman asked, “Whom shall I bring up for you?”
“Bring up Samuel,” he said.
12 When the woman saw Samuel, she cried out at the top of her voice and said to Saul, “Why have you deceived me? You are Saul!”
13 The king said to her, “Don’t be afraid. What do you see?”
The woman said, “I see a ghostly figure[a] coming up out of the earth.”
14 “What does he look like?” he asked.
“An old man wearing a robe is coming up,” she said.
Then Saul knew it was Samuel, and he bowed down and prostrated himself with his face to the ground.
15 Samuel said to Saul, “Why have you disturbed me by bringing me up?”
“I am in great distress,” Saul said. “The Philistines are fighting against me, and God has departed from me. He no longer answers me, either by prophets or by dreams. So I have called on you to tell me what to do.”
16 Samuel said, “Why do you consult me, now that the LORD has departed from you and become your enemy? 17 The LORD has done what he predicted through me. The LORD has torn the kingdom out of your hands and given it to one of your neighbors—to David. 18 Because you did not obey the LORD or carry out his fierce wrath against the Amalekites, the LORD has done this to you today. 19 The LORD will deliver both Israel and you into the hands of the Philistines, and tomorrow you and your sons will be with me. The LORD will also give the army of Israel into the hands of the Philistines.”
20 Immediately Saul fell full length on the ground, filled with fear because of Samuel’s words. His strength was gone, for he had eaten nothing all that day and all that night.
21 When the woman came to Saul and saw that he was greatly shaken, she said, “Look, your servant has obeyed you. I took my life in my hands and did what you told me to do. 22 Now please listen to your servant and let me give you some food so you may eat and have the strength to go on your way.”
23 He refused and said, “I will not eat.”
But his men joined the woman in urging him, and he listened to them. He got up from the ground and sat on the couch.
24 The woman had a fattened calf at the house, which she butchered at once. She took some flour, kneaded it and baked bread without yeast. 25 Then she set it before Saul and his men, and they ate. That same night they got up and left.
3 Samuhel autem mortuus est planxitque eum omnis Israhel et sepelierunt eum in Rama urbe sua et Saul abstulit magos et ariolos de terra 4 congregatique sunt Philisthim et venerunt et castrametati sunt in Sunam congregavit autem et Saul universum Israhel et venit in Gelboe 5 et vidit Saul castra Philisthim et timuit et expavit cor eius nimis 6 consuluitque Dominum et non respondit ei neque per somnia neque per sacerdotes neque per prophetas 7 dixitque Saul servis suis quaerite mihi mulierem habentem pythonem et vadam ad eam et sciscitabor per illam et dixerunt servi eius ad eum est mulier habens pythonem in Aendor
8 mutavit ergo habitum suum vestitusque est aliis vestimentis abiit ipse et duo viri cum eo veneruntque ad mulierem nocte et ait divina mihi in pythone et suscita mihi quem dixero tibi 9 et ait mulier ad eum ecce tu nosti quanta fecerit Saul et quomodo eraserit magos et ariolos de terra quare ergo insidiaris animae meae ut occidar 10 et iuravit ei Saul in Domino dicens vivit Dominus quia non veniet tibi quicquam mali propter hanc rem 11 dixitque ei mulier quem suscitabo tibi qui ait Samuhelem suscita mihi 12 cum autem vidisset mulier Samuhelem exclamavit voce magna et dixit ad Saul quare inposuisti mihi tu es enim Saul 13 dixitque ei rex noli timere quid vidisti et ait mulier ad Saul deos vidi ascendentes de terra 14 dixitque ei qualis est forma eius quae ait vir senex ascendit et ipse amictus est pallio intellexit Saul quod Samuhel esset et inclinavit se super faciem suam in terra et adoravit
15 dixit autem Samuhel ad Saul quare inquietasti me ut suscitarer et ait Saul coartor nimis siquidem Philisthim pugnant adversum me et Deus recessit a me et exaudire me noluit neque in manu prophetarum neque per somnia vocavi ergo te ut ostenderes mihi quid faciam 16 et ait Samuhel quid interrogas me cum Dominus recesserit a te et transierit ad aemulum tuum 17 faciet enim Dominus tibi sicut locutus est in manu mea et scindet regnum de manu tua et dabit illud proximo tuo David 18 quia non oboedisti voci Domini neque fecisti iram furoris eius in Amalech idcirco quod pateris fecit tibi Dominus hodie 19 et dabit Dominus etiam Israhel tecum in manu Philisthim cras autem tu et filii tui mecum eritis sed et castra Israhel tradet Dominus in manu Philisthim
20 statimque Saul cecidit porrectus in terram extimuerat enim verba Samuhel et robur non erat in eo quia non comederat panem tota die illa 21 ingressa est itaque mulier ad Saul et ait conturbatus enim erat valde dixitque ad eum ecce oboedivit ancilla tua voci tuae et posui animam meam in manu mea et audivi sermones tuos quos locutus es ad me 22 nunc igitur audi et tu vocem ancillae tuae ut ponam coram te buccellam panis et comedens convalescas ut possis iter facere 23 qui rennuit et ait non comedam coegerunt autem eum servi sui et mulier et tandem audita voce eorum surrexit de terra et sedit super lectum 24 mulier autem illa habebat vitulum pascualem in domo et festinavit et occidit eum tollensque farinam miscuit eam et coxit azyma 25 et posuit ante Saul et ante servos eius qui cum comedissent surrexerunt et ambulaverunt per totam noctem illam
Apuleis - Metamorphosis (Latin)
‘16. Nunc etiam adolescentem quendam Boeotium [p. 124] summe decorum efflictim deperit totasque artis manus, machinas omnes ardenter exercet: audivi vesperi, meis his, inquam, auribus audivi, quod non celerius sol caelo ruisset noctique ad exercendas inlecebras magiae maturius cessisset, ipsi soli nubilam caliginem et perpetuas tenebras comminantem. Hunc iuvenem, cum e balneis rediret ipsa, tonstrinae residentem hesterna die forte conspexit, ac me capillos eius, qui iam caede cultrorum desecti humi iacebant, clanculo praecepit1auferre: quos me sedulo furtimque colligentem tonsor invenit, et quod alioquin publicitus maleficae disciplinae perinfames sumus, arreptam inclementer increpat: ‘Tune, ultima, non cessas subinde lectorum iuvenum capillamenta surripere? Quod scelus nisi tandem desines, magistratibus te constanter obiciam.’ Et verbum facto secutus immissa manu scrutatus e mediis papillis meis iam capillos absconditos iratus abripuit: quo gesto graviter affecta mecumque reputans dominae meae mores, quod huiusmodi repulsa satis acriter commoveri me que verberare saevissime consuevit, iam de fuga consilium tenebam, sed istud quidem tui contemplatione
magia in Apuleis Apologia (Latin)
Apuleius, Apologia
section 2: ... descriptione ne tamen omnino desistere uideretur, calumnia m magiae, quae facilius infamatur quam probatur, eam solum sibi delegit
section 2: ... descriptione ne tamen omnino desistere uideretur, calumnia m magiae, quae facilius infamatur quam probatur, eam solum sibi delegit
section 9: ... ergo haec sunt crimina mea et nomine erratis, qui me magiae detulistis? fecere tamen et alii talia, etsi uos ignoratis
section 25: ... , strepitu uiget? Aggredior enim iam ad ipsum crimen magiae, quod ingenti tumultu ad inuidiam mei accensum frustrata expectatione ... atque callere leges cerimoniarum, fas sacrorum, ius religionum, si quidem magia id est quod Plato interpretatur, cum commemorat, quibusnam disciplinis
section 27: ... iuuenem aspernata. igitur hoc ipsum argumentum est nihil opus magia fuisse, ut nubere uellet mulier uiro, uidua caelibi, maior
section 29: ... omnia Aemiliani huiusce deliramenta orsus ab eo, quod ad suspicionem magiae quasi ualidissimum in principio dici animaduertisti, nonnulla me piscium ... omnia edulia quae depenso para n tur non cenae, sed magiae desiderari? quod si nihil remanet suspicionis, neque in piscatoribus... suspicio est: respondeat mihi Aemilianus, quo proximo signo ad accusationem magiae sit inductus.
section 30: ... sis, Tannoni Pudens, quam multa nescieris, qui de piscibus argumentum magiae recepisti. at si Virgilium legisses, profecto scisses alia quaeri
section 31: ... adiutare. dicam unde id coniectem. Pythagoram plerique Zoroastri sectatorem similiterque magiae peritum arbitrati tamen memoriae prodiderunt, cum animaduertisset proxime Metapontum
section 43: Haec et alia apud plerosque de magiis et pueris lego equidem, sed dubius sententiae sum,
section 47: ... aliquid utere. aut cur sisti postulabas tantam familiam? magiae accusans de XV seruis denuntiasti: quid, si de ui ... timuerim, aut si inlicitum fuit, scire tot conscios non debuisse. magia ista, quantum ego audio, res est legibus delegata, iam
section 53: ... praeterea quemquam esse qui uiderit; tamen illa contendis instrumenta magiae fuisse. nemo tibi blandiatur, Aemiliane: non est in accusando
section 54: ... omnis contra facultas percontandi. quippe omnibus sic, ut forte negotium magiae facessitur, quicquid omnino egerint obicietur. uotum in alicuius statuae
section 58: ... Quintianum, si quas auis in cena habuisset aut, quod aiunt, magiae causa interemisset, puerum nullum habuisse, qui pinnas conuerreret et
section 62: ... atque aperte probatis quid omnino superest, in quo suspicio aliqua magiae delitescat? immo quid omnino est, quod uos manifesti mendacii
section 63: ... et larualem. quodsi compertum habebatis tam e n uidens signum magiae, cur mihi ut exhiberem non denuntiastis? an ut possetis
section 65: cogitabilis, nemini effabilis. en ultro augeo magiae suspicionem: non respondeo tibi, Aemiliane, quem colam βασιλέα ;
section 67: ... huius, de quo mox dicam, ceterosque inimicos meos ad nectendas magiae calumnias prouocarit. quin que igitur res sunt, quas me... dixere; altera res est de epistulis eius, quam confessionem magiae putant; deinde sexagesimo anno aetatis ad lubidinem nubsisse, et
section 70: ... homini rusticano et decrepito seni, sponte eam diceres sine ulla magia iam olim nubturisse: quoniam iuuenem talem qualem dicitis elegit,
section 78: ... famosissimas litteras, quibus, ut isti aiebant, confessa est sese mea magia in amorem inductam dementire; quas tamen litteras tabulario Pontiani
section 80: ... uentum est. adhuc enim, Maxime, quantum equidem animaduerti, nusquam mulier magiam nominauit, sed ordinem repetiuit eundem, quem ego paulo prius,
section 81: ... in memet ipsum uertit cornua, ad expellendum a me crimen magiae sedulo o missa memorabili laude Rufini uice m
section 82: ... esse quam ut ostenderentur dictitabat: satis esse confessionem mulieris de magia cognosci. quid quaeris? uerisimile omnibus uisum; quae purgandi
section 83: ... falsum facere temptanti nec auscultarent, sibi potius audirent; Apuleium magiae non accusatum a Pudentilla, sed accusante Rufino absolutum?
section 84: ... autem seu rationem seu necessitatem fato adscribit, a quo multum magia remota est uel potius omnino sublata. quae enim relinquitur ... sententia sua Pudentilla non modo me magum, sed omnino esse magiam negauit. bene, quod integras epistolas matris Pontianus ex more
section 87: ... uolebant blanditiis a me mulierem sollicitatam. cur ego blandirem, si magia confidebam? qua autem uia ad istos peruenit epistula, ad
section 90: ... purgaui, ni si nusquam passus sum uel exiguam suspicionem magiae consistere. reputate uobiscum, quanta fiducia innocentiae meae quantoque despectu
section 96: ... cuius animi disputationem tam plene suis litteris collaudat, eum tu magiae maleficii criminis insectabere? an inuasisse me domum Pudentillae et
section 102: ... est, Aemiliane, quod non te iudice refutauerim? quod pretium magiae meae repperisti? cur ergo Pudentillae animum ueneficiis flecterem? ... restipularetur quam penes me sineret? quid addi ad hanc magiam potest? an uti rem familiarem suam meo adhortatu
section 2: ... descriptione ne tamen omnino desistere uideretur, calumnia m magiae, quae facilius infamatur quam probatur, eam solum sibi delegit
section 2: ... descriptione ne tamen omnino desistere uideretur, calumnia m magiae, quae facilius infamatur quam probatur, eam solum sibi delegit
section 9: ... ergo haec sunt crimina mea et nomine erratis, qui me magiae detulistis? fecere tamen et alii talia, etsi uos ignoratis
section 25: ... , strepitu uiget? Aggredior enim iam ad ipsum crimen magiae, quod ingenti tumultu ad inuidiam mei accensum frustrata expectatione ... atque callere leges cerimoniarum, fas sacrorum, ius religionum, si quidem magia id est quod Plato interpretatur, cum commemorat, quibusnam disciplinis
section 27: ... iuuenem aspernata. igitur hoc ipsum argumentum est nihil opus magia fuisse, ut nubere uellet mulier uiro, uidua caelibi, maior
section 29: ... omnia Aemiliani huiusce deliramenta orsus ab eo, quod ad suspicionem magiae quasi ualidissimum in principio dici animaduertisti, nonnulla me piscium ... omnia edulia quae depenso para n tur non cenae, sed magiae desiderari? quod si nihil remanet suspicionis, neque in piscatoribus... suspicio est: respondeat mihi Aemilianus, quo proximo signo ad accusationem magiae sit inductus.
section 30: ... sis, Tannoni Pudens, quam multa nescieris, qui de piscibus argumentum magiae recepisti. at si Virgilium legisses, profecto scisses alia quaeri
section 31: ... adiutare. dicam unde id coniectem. Pythagoram plerique Zoroastri sectatorem similiterque magiae peritum arbitrati tamen memoriae prodiderunt, cum animaduertisset proxime Metapontum
section 43: Haec et alia apud plerosque de magiis et pueris lego equidem, sed dubius sententiae sum,
section 47: ... aliquid utere. aut cur sisti postulabas tantam familiam? magiae accusans de XV seruis denuntiasti: quid, si de ui ... timuerim, aut si inlicitum fuit, scire tot conscios non debuisse. magia ista, quantum ego audio, res est legibus delegata, iam
section 53: ... praeterea quemquam esse qui uiderit; tamen illa contendis instrumenta magiae fuisse. nemo tibi blandiatur, Aemiliane: non est in accusando
section 54: ... omnis contra facultas percontandi. quippe omnibus sic, ut forte negotium magiae facessitur, quicquid omnino egerint obicietur. uotum in alicuius statuae
section 58: ... Quintianum, si quas auis in cena habuisset aut, quod aiunt, magiae causa interemisset, puerum nullum habuisse, qui pinnas conuerreret et
section 62: ... atque aperte probatis quid omnino superest, in quo suspicio aliqua magiae delitescat? immo quid omnino est, quod uos manifesti mendacii
section 63: ... et larualem. quodsi compertum habebatis tam e n uidens signum magiae, cur mihi ut exhiberem non denuntiastis? an ut possetis
section 65: cogitabilis, nemini effabilis. en ultro augeo magiae suspicionem: non respondeo tibi, Aemiliane, quem colam βασιλέα ;
section 67: ... huius, de quo mox dicam, ceterosque inimicos meos ad nectendas magiae calumnias prouocarit. quin que igitur res sunt, quas me... dixere; altera res est de epistulis eius, quam confessionem magiae putant; deinde sexagesimo anno aetatis ad lubidinem nubsisse, et
section 70: ... homini rusticano et decrepito seni, sponte eam diceres sine ulla magia iam olim nubturisse: quoniam iuuenem talem qualem dicitis elegit,
section 78: ... famosissimas litteras, quibus, ut isti aiebant, confessa est sese mea magia in amorem inductam dementire; quas tamen litteras tabulario Pontiani
section 80: ... uentum est. adhuc enim, Maxime, quantum equidem animaduerti, nusquam mulier magiam nominauit, sed ordinem repetiuit eundem, quem ego paulo prius,
section 81: ... in memet ipsum uertit cornua, ad expellendum a me crimen magiae sedulo o missa memorabili laude Rufini uice m
section 82: ... esse quam ut ostenderentur dictitabat: satis esse confessionem mulieris de magia cognosci. quid quaeris? uerisimile omnibus uisum; quae purgandi
section 83: ... falsum facere temptanti nec auscultarent, sibi potius audirent; Apuleium magiae non accusatum a Pudentilla, sed accusante Rufino absolutum?
section 84: ... autem seu rationem seu necessitatem fato adscribit, a quo multum magia remota est uel potius omnino sublata. quae enim relinquitur ... sententia sua Pudentilla non modo me magum, sed omnino esse magiam negauit. bene, quod integras epistolas matris Pontianus ex more
section 87: ... uolebant blanditiis a me mulierem sollicitatam. cur ego blandirem, si magia confidebam? qua autem uia ad istos peruenit epistula, ad
section 90: ... purgaui, ni si nusquam passus sum uel exiguam suspicionem magiae consistere. reputate uobiscum, quanta fiducia innocentiae meae quantoque despectu
section 96: ... cuius animi disputationem tam plene suis litteris collaudat, eum tu magiae maleficii criminis insectabere? an inuasisse me domum Pudentillae et
section 102: ... est, Aemiliane, quod non te iudice refutauerim? quod pretium magiae meae repperisti? cur ergo Pudentillae animum ueneficiis flecterem? ... restipularetur quam penes me sineret? quid addi ad hanc magiam potest? an uti rem familiarem suam meo adhortatu
Plato's Timaeus translated into Latin by Calcidius
CALCIDIUS:
TIMAEI PLATO
PRAEFATIO
Isocrates in exhortationibus suis uirtutem laudans, cum omnium bonorum
totiusque prosperitatis consistere causam penes eam diceret, addidit
solam esse quae res impossibiles redigeret ad possibilem facilitatem.
Praeclare; quid enim generosam magnanimitatem uel aggredi pigeat uel
coeptum fatiget, ut tamquam uicta difficultatibus temperet a labore?
Eadem est, opinor, uis amicitiae parque impossibilium paene rerum
extricatio, cum alter ex amicis iubendi religione, alter parendi uoto
complaciti operis adminiculentur effectui. Conceperas animo florente
omnibus studiis humanitatis excellentique ingenio tuo dignam spem
prouenturi operis intemptati ad hoc tempus eiusque usum a Graecis
Latio statueras mutuandum. Et quamquam ipse hoc cum facilius tum
commodius facere posses, credo propter admirabilem uerecundiam, ei
potius malueris iniungere quem te esse alterum iudicares. Possemne,
oro te, quamuis res esset ardua, tanto honore habito de quo ita
senseras iniunctum excusare munus et, qui numquam ne in sollemnibus
quidem et usitatis uoluntatibus ullum officium recusassem, huic tanto
tamque honesto desiderio contradicere, in quo declinatio speciosi
muneris excusatione ignorationis callida esset scientiae futura
simulatio? Itaque parui certus non sine diuino instinctu id mihi a te
munus iniungi proptereaque alacriore mente speque confirmatiore primas
partes Timaei Platonis aggressus non solum transtuli sed etiam partis
eiusdem commentarium feci putans reconditae rei simulacrum sine
interpretationis explanatione aliquanto obscurius ipso exemplo
futurum. Causa uero in partes diuidendi libri fuit operis prolixitas,
simul quia cautius uidebatur esse, si tamquam libamen aliquod ad
degustandum auribus atque animo tuo mitterem; quod cum non
displicuisse rescriberetur, faceret audendi maiorem fiduciam.
PARS PRIMA TIMAEI PLATONIS
SOCRATES TIMAEUS HERMOCRATES CRITIAS
SOCRATES. Unus duo tres; quartum e numero, Timaee, uestro requiro, ut,
qui hesterni quidem epuli conuiuae fueritis, hodierni praebitores
inuitatoresque ex condicto resideatis.
TIMAEUS. Languor eum repente, ut fit, ortus moratur. Nec enim sponte
se tali coetu tantaeque rei tractatu et communicatione fraudaret.
SOCRATES. Ergo tui et item horum erit officii complere id quod deest
participis absentia.
TIMAEUS. Aequum postulas. Denique enitemur omnes pro uiribus; neque
enim fas est laute acceptos heri minoris tibi apparatus repraesentare
conuiuium.
SOCRATES. Tenetis certe memoria praescriptam uobis a me tractatus
normulam.
TIMAEUS. Partim tenemus; in quibus porro nutabit memoria, praesens
ipse in tempore suggeres. Immo, nisi erit molestum, breuiter ab
exordio dicta demum retexe, quo digestus ordo solidetur.
SOCRATES. Ita fiet. Cardo, nisi fallor, disputationis hesternae res
erat publica, qualis mihi quibusque institutis et moribus ciuium
uideretur optima.
TIMAEUS. Nobis certe qui audiebamus, o Socrate, ad arbitrium probata.
SOCRATES. Quid illud? Nonne inter initia cultores agrorum caeterarumque
artium professores a destinata bellicis negotiis iuuentute secreuimus?
TIMAEUS. Sic factum est.
SOCRATES. Tributo nempe caeteris quod cuique eximium a natura datum est
solis his qui pro salute omnium bella tractarent unum hoc munus
iniunximus protegendae ciuitatis uel aduersum externos uel aduersum
intestinos ac domesticos hostes, mitibus quidem iudiciis erga
oboedientes, utpote consanguineos naturaque amicos, asperis autem
contra armatas acies in congressionibus Martiis, biformi siquidem
natura praeditos, in tutela patriae ciuiumque ferociores, porro in
pacis officiis religione sapientes proptereaque mites suis, aduersum
alienigenas feroces.
TIMAEUS. Memini.
SOCRATES. Quid? Huius ipsius ancipitis naturae magisterium et quasi
quandam nutricationem nonne in exercitio corporum gymnasiorumque
luctamine, animorum item placiditatem constituebamus in delinimentis
et affabilitate musicae caeterarumque institutionum quas adulescentes
ingenuos scire par est?
TIMAEUS. Ita.
SOCRATES. At uero hac educatione altis auri argentique et
supellectilis caeterae possessionem cuiusque propriam nullam esse aut
existimari licere praediximus sed sola mercede contentos, exhibentibus
quorum salutem tuerentur, uti communiter tanta quae satis sit
occupatis erga custodiam communis salutis et a caetera functione operis
cessantibus.
TIMAEUS. Dicta haec omnia in istum modum sunt.
SOCRATES. De feminis quoque opinor habitam mentionem, quod similes
eiusdemque naturae maribus conueniat effingi sine ulla mo rum
differentia, quo uterque sexus isdem et communibus institutis regatur.
Quid de procreandis suscipiendisque liberis? An uero hoc ita ut
caetera, quae praeter opinionem hominum consuetudinemque uitae dici
uidentur, memorabile uiuaciorisque tenacitatis de existimandis
communibus nuptiis communique prole, si suos quisque minime
internoscat affectus proptereaque omnes omnibus religionem
consanguinitatis exhibeant, dum aequales quidem fratrum et sororum
caritate beniuolentiaque ducantur, maioribus uero parentum religio
eorumque antiquioribus auorum exhibeatur atque atauorum reuerentia
infraque filiis et nepotibus debita caritas atque indulgentia
conualescat?
TIMAEUS. Haec quoque facilia memoratu et a nobis retinentur optime.
SOCRATES. Quid illud, quod sine odio atque aemulatione nubentium
melioribus procis melius moratae uirgines sortito obueniant,
inferiores porro inferioribus? Non tenetis saluberrimam sortis fraudem
curantibus in utroque sexu praefectis nuptiarum, quo suam quisque
fortunam sortis improsperam culpet nec praelationem doleat alterius?
TIMAEUS. Hoc quoque memoria tenemus.
SOCRATES. Illud etiam promulgatum puto, lectorum fetus parentum summa
cura, utpote naturale bonitatis priuilegium praeferentes, alendos.
TIMAEUS. Id ipsum.
SOCRATES. Caeteros alii cuidam usui patriae futuros processuque
aetatis eorum nihilo remissiore cura notanda pueritiae et item
adulescentiae merita, quo tam ex secundi ordinis populo prouehantur ad
primum ordinem propugnatorum qui merebuntur quam ex his qui a parentum
uirtute degenerauerint ad secundae dignitatis ordinem relegentur.
Ecquid ergo, Timaee, satis uidetur factum recepto cunctis partibus
orationis hesternae strictim licet compendioque decursis an aliquid
etiam uultis addi?
TIMAEUS. Nihil sane.
SOCRATES. Scisne igitur, quid ego de ista re publica sentiam quodue
et quantum animi desiderium feram?
TIMAEUS. Quid illud?
SOCRATES. Ut si quis uisis eximiae pulchritudinis ac uenustatis
animalibus pictis uel etiam uiuentibus quidem sed immobiliter
quiescentibus motus actusque et certamen aliquod eorum spectare
desideret, sic ego nunc informatae urbis adumbrataeque sermone populum
agentem aliquid cum finitimis ciuitatibus in pace aut bello dignum
tanta fama et educatione magna quadam expectatione deposco. Quippe
fateor, o Critia et Hermocrate, non eum esse me qui tantam indolem
digne laudare possim. Nec mirum non posse me, quando nec ueteres
quidem auctores uel praesentis saeculi poetas posse confidam, non quo
contemnam poeticam nationem, sed quod euidens perspicuumque sit
imitandi peritos ea demum aemulari posse perfecte quorum ab ineunte
aetate habeant usum experientiamque et in quibus propemodum sint
educati, at uero incogniti moris peregrinaeque insti|tutionis
imitationem effictam, praesertim oratione seu uersibus, praeclaris
licet praestantibusque ingeniis esse difficilem. Sophistas quoque
uerborum agmine atque inundatione sermonis beatos iudico, uereor tamen
ne, ut sunt uagi palantesque nec certis propriis que sedibus ac
domiciliis, philosophorum mores et instituta ciuilis prudentiae ne
coniectura quidem assequi ualeant nec demonstrare caeteris, cuius modi
esse debeant officia pacata et item in bellis fides prouecti ad
sapientiam populi. Superest igitur solum uestrae eruditionis ingenium
nutritum cura publica philosophiaeque naturali studio flagrans,
siquidem Timaeus iste ex Locris, quae urbs Italiae flos est,
nobilitate diuitiis rerum gestarum gloria facile princeps idemque ad
hoc tempus arcem obtineat amoris sapientiae; Critiam uero, utpote
ciuem, sciamus in studiis humanitatis omnibus apprime uigere; de
Hermocratis porro natura educationeque facta et accommodata rebus his
de quibus agimus explicandis dubitare nullum puto. Ideoque iubentibus
uobis hesterno die facile parui quaeque mihi uisa sunt de publicis
disserenda esse impigre sum executus illud cogitans reliquas partes
instituti operis a nullo commodius posse explicari. Denique impleto
competenter officio finitoque sermone contendi a uobis quoque mutuum
fieri uosque imperatum munus recepistis; et adsum, ut uidetis, paratus
ad desponsam dapem.
HERMOCRATES. Nos quoque omnes, ut pollicitus est modo
Timaeus, iniunctum nobis a te munus pro uiribus exequemur, praesertim
cum nulla excusandi competat ratio; namque et praeterito die mox
conuentu soluto cum ad hospitium rediremus quo suscepti a Critia sumus
et ibidem postea de ipsa re habuimus tractatum non otiosum. Hic igitur
nobis ex historia uetere narrationem recensuit quam uelim, Critia,
repetas, ut, cum cognouerit Socrates, aestimet sitne futura utilis ad
imperatae remunerationis effectum.
CRATES. Sic fieri conuenit, si tertio consorti muneris Timaeo non
aliter uidetur. Audi, o Socrate, miram quidem sed plenam fidei
ueritatisque rem, ut e numero septem sapientium primarius Solo
recensebat, quem aui mei et consortis in nomine Critiae fuisse aiunt
admodum familiarem. Quo referente puer ego accepi res gestas huius
urbis memorabiles diuturnitate interituque hominum annullatas
euanuisse, inter quas unam prae caeteris illustrem, cuius fiet
commemoratio, quo tam penes te gratia collocetur quam debita deae,
cuius hodierna pompa est, instauretur ueneratio. Narrabat ergo grandis
natu, ut qui ad nonagesimum iam propmquaret annum, me tunc agente
annos decem, publicis caerimoniis celebri die orta causa
commemorationis ex Solonis uersuum cantilena; erat enim sollemne
familiae nostrae festis diebus nos pueros ad certamen memoriae
propositis inuitare praemiis puerilibus. Multis ergo carminibus tam
ueterum quam nouorum poetarum memoriter pronuntiatis, inter quae
Solonis aliquanto pluribus, ut quae nouitas commendaret ad gratiam,
memini quendam, siue quod ita iudicaret seu quod uellet Critiam
promereri, dixisse plane Solonem uideri sibi non solum prudentia
caeteris laude dignis, sed etiam carminibus praestitisse. Igitur senex,
ualde enim memini, laetatus eximie, "Quid, si non perfunctorie sed
dedita opera poeticam fuisset," inquit, "executus Solo, mi Amynander,
uel sermonem quem ab Aegypto reuersus instituerat implesset, a quo
quidem seditionibus caeteraque intemperie ciuilis dissensionis
irnpediente desciuit? Non opinor minorem Hesiodo uel Homero futurum
fuisse." Et ille "Quinam iste fuit, o Critia, sermo uel qua de re
institutus?" "De maximo", inquit, "eximiae uirtutis et famosissimo
titulo quem gessit haec ciuitas, cuius extincta memoria est tam morte
eorum qui gesserunt quam impendio temporis." "Dic, quaeso,,, inquit,
"o Critia, quod illud opus et quatenus actum et a quibus compertum
Solo tuus recensebat." "Est", inquit, "Aegypti regio Delta, cuius e
uertice Nili scinduntur fluenta, iuxta quam Sais nomine ciuitas magna,
quam regit mos uetus lex Saitica nuncupatus. Ex hac urbe Amasis fuit
imperator. Conditor uero deus urbis Aegyptia lingua censetur Neuth,
Graeca dicitur Athena. Ipsi porro homines amatores Atheniensium
istiusque urbis cognatione se nobilitari prae se ferunt. Quo Solo
profectum se satis hospitaliter honoratum esse referebat expertumque
liquido, quod de uetustatis memoria nullus nostrae nationis uir ne
tenuem quidem habeat scientiam. Denique cum in conuentu sacerdotum,
penes quos praecipua sit memoria uetustatis, eliciendi studio quae
scirent uerba faceret de antiquissimis historiis Athenarum, Phoroneo
et Nioba, postque inundationem mundi de Pyrrha et Deucalione,
studioseque prosequi pergeret prosapiam renouatae gentis hu manae
usque ad memoriam parentum annorumque numerum recenseret, inrisum se
esse a quodam ex sacerdotibus qui diceret: "O Solo, Graeci pueri
semper estis nec quisquam e Graecia senex." Cur istud diceret
percontatum Solonem. "Quia rudi nouellaque estis memoria semper nec
est," inquit, "ulla penes uos cana scientia. Nec immerito; multae
quippe neces hominum partim conflagratione partim inundationibus
uastantibus acciderunt. Denique illa etiam fama, quae uobis quoque
comperta est, Phaethontem quondam, Solis filium, affectantem officium
patris currus ascendisse luciferos nec seruatis sollemnibus
aurigationis orbitis exussisse terrena ipsumque flammis caelestibus
conflagrasse, fabulosa quidem putatur, sed est uera. Fit enim longo
interuallo mundi circumactionis exorbitatio, quam inflammationis
uastitas consequatur necesse est. Tunc igitur hi qui in siccis et
editis locis mansitant magis pereunt quam uicini litoribus et fluuiis;
nobis porro Nilus cum in plerisque rebus salutaris tum aduersum huius
modi pericula meatu inriguo perennique gurgite obiectus arcet exitium.
Item cum terra erit humore abluenda, pastores quidem uestri montium
edita capessentes periculo non continguntur, at uero ciuitates in
planitie sitae cum populis suis rapiuntur ad maria; quibus periculis
regio ista minime contingetur, non enim ut in caeteris regionibus humor
in planitiem superne manat, sed ex imo per eandem planitiem tranquillo
reditu stagnis detumescentibus remanat. Quae causa monumentorum
publicorum priuatorumque perseuerantiam nutrit studioseque tam nostrae
nationis rerum gestarum memoria quam caeterarum gentium, quas uel fama
nobis per cognitionem tradit, descripta templorum custodiis
continetur. Apud uos et caeteros nunc plane et nuper refectae
monumentorum aedes ictae caelesti demum liquore procumbunt
inuolutaeque litteris publicis cum antiquioris historiae memoria
dissipantur, ut necesse sit nouo initio uitae nouoque populo nouam
condi memoriam litterarum. Qua ratione fit, ut neque uestras proprias
res antiquas nec aliorum sciatis eaque ipsa, quae recensere memoriter
arbitrabare non multum distant a puerilibus fabulis, principio quod
unius modo memineris inundationis, cum infinitae praecesserint, dehinc
quod optimum uestrorum maiorum genus nesciatis ex quo tu et
Athenienses caeteri estis exiguo semine facti tunc superstite publicae
cladi. Fuit enim olim Atheniensium ciuitas longe caeteris praestans
morum bonitate ac potentia uirium belloque et pace memoranda eiusque
opera magnifica omnem, sicut nos accepimus, quamuis praeclarae gloriae
illustrationem obumbrantia". Tum admiratum Solonem orare atque
obsecrare, ut sibi omnia sacerdos de ueteribus ciuibus reuelaret et
illum "Nulla est inuidia" respondisse, "praesertim cum et tibi sit
mos gerendus et honor debitus amicae ciuitati referendus et id me
facere cogat ueneratio deae quae utramque urbem condidit educauit
instituit, priorem uestram annis fere mille ex indigete agro et
Uulcanio semine, posteriorem hanc nostram octo milibus annis post, ut
sacris delubrorum apicibus continetur. De his ergo maioribus uestris
audies, o Solo, qui ante nouem milia annorum uixerunt, quibus sint usi
legibus quamque amplis et quam praeclaris facinoribus nobilitati; si
probationem desiderabis, post ex otio sacras litteras recensebimus. Ac
primum leges intuere; fors enim multa reperies indicia germanitatis,
uel quod sacerdotiis praediti separatim a caetero populo manent, ne
contagione aliqua profana castitas polluatur, uel quod uaria opificum
genera ita inter se discreta sint, ut promisce nullus operetur.
Pastores uero et item penes quos est uenandi colendique ruris
exercendique scientia, disparatas sedes habent a propugnatorum
armataeque iuuentutis castris et insignibus ipsorumque insignium idem
usus et differentia tam hic quam apud uos etiamnunc habetur: clipeorum
tegmen, thoracum indumenta, iaculorum amentata missilia. Prudentiae
uero curam ubi maiorem leges habendam sanciunt aut honestas apud quos
tantam dignitatem obtinet in uitae muneribus et officiis? Quid
diuinatio? Quid medela? Nonne ad homines instinctu conditricis deae
commeauerunt? Hac quippe exornatione priorem uestram urbem sepsit
honestauitque numen quod condidit, electo salubri subtiliumque
ingeniorum et prudentiae feraci loco. Utpote enim bellicosa et sapiens
dea regionem eligendam censuit talem, quae sui similes esset uiro
seditura. His ergo legibus uel hone stioribus et iam institutis ad
omnem uirtutem eruditi ueteres Athenienses, utpote diuinae prosapiae
germani, maximis et ultra humanae gloriae captum titulis laudum
nobilitati sunt. E quibus unum eminens et praedecorum facinus in
monumentis ueteribus inuenimus: immanem quondam iniuriis et
inexpugnabilem numero manum, quae prope iam cunctam Europam atque
Asiam subegisset, a uestris legionibus esse deletam ex Atlantico mari
bellum omnibus gentibus et nationibus inferentem. Tunc enim fretum
illud erat, opinor, commeabile habens in ore ac uestibulo sinus
insulam, quod os a uobis Herculis censetur columnae; quae quidem
insula fertur aliquanto maior fuisse quam Libya atque Asia. Simul ergo
per eam perque contiguas alias insulas iter tunc illud agentibus
commeatus patebat usque ad defectum insularum et initium terrae
continentis, uicinae uero mari; quippe hoc intra os siue Herculeas
columnas fretum angusto quodam litore, in quo etiam nunc portus
ueteris apparent uestigia, diuiditur a continenti, at uero illud
pelagus immensae atque inaestimabilis magnitudinis uerum mare. Igitur
in hac Atlantide insula maxima et admirabilis potentia extitit regum
omnem insulam finitimasque alias obtinentium maximaeque parti
continentis dominantium, siquidem tertiae mundi parti, quae Libya
dicitur, usque ad Aegyptum imperarunt, Europae uero usque ad Tyrrhenum
mare. Quae quidem uis potentiaque collecta et armata nostram, o Solo,
uestramque regionem, ho'c amplius eas gentes quae intra Herculis
columnas consistunt adoriri et expugnare gestiit. Tunc ergo uestrae
ciuitatis uirtus ultra omnem gloriam enituit, quod pro communi omnium
salute ac libertate desperantibus deserentibusque metu communem
custodiam cunctis magnitudine animi bellicisque artibus assecuta est,
ut per extrema discrimina erumpens hostes humani generis primo
fugaret, dehinc funderet, libertatem subiugatis redderet, intactos in
sua genuinaque libertate seruaret. Neque ita multo post accidit, ut
motu terrae et illuuione diei noctisque iugi praeclara illa uestra
militaris iuuentus periret et Atlantis insula tota sine indicio
prioris existentiae submergeretur, nisi quod pelagus illud pigrius
quam caetera crasso dehiscentis insulae limo et superne fluctibus
concreto habetur."
Haec sunt, o Socrate, quae Critias uetus a Solone sibi relata et
exposita narrauit. Sed cum praeterito die de rebus publicis deque
pacatis officiis militaribusque tractares, subiit quaedam me ex
recordatione miratio non sine deo dici quae diceres, siquidem, quam
constituebas oratione rem publicam, eadem aut certe proximae
similitudinis uideretur ei quam ex Critiae relatione compereram;
reticui tamen ueritus ne, si quaesitum aliquid a me foret, dehinc
obliuionis incommodo minime expedirem, ridiculus essem maluique apud
memet ipsum de memoria prius experiri. Ex quo factum est, ut cito
consentirem imperio tuo, quod confidebam facile me, si recordatione
memoriam exercuissem, posse reminisci. Itaque, ut hic modo dixit, tam
hesterno i die post digressum protinus ad praesentes retuli quam
nocturnis uigiliis omnia scrutinabundus recuperaui certumque illud
expertus sum tenaciorem fore memoriam eorum quae in prima aetate
discuntur. Quippe haud confidam quae pridie audierim an referre possim
postridie, cum quae puer cognouerim incolumi memoria plane retexam;
nisi forte maior in illa aetate cognitionis delectatio altius insignit
mentibus cognita, fors etiam quod studiosa senis et assidua relatio
meracam quandam et inobsoletam infecerit animo notam. Quare ut id ad
quod omnia quae dicta sunt pertinent eloquar, dicere sum paratus, non
ut narrationem retexam, sed ut ostendam rem publicam et populum
sermone Socratis hesterna disputatione adumbratum non picturatam
effigiem beatae ciuitatis, sed uere beatam ciuitatem et uiuum populum
quondam fuisse propugnatoresque, quos iste instituebat ad tolerantiam
laborum uirtutemque animi gymnasiis et musica mansuetudine, maiores
nostros fuisse, quos ille sacerdos Aegyptius praedicaret, quando facta
eorum nutrimentis ab hoc memoratis institutisque conueniant. Imperato
quippe nobis a Socrate muneri non aliter satisfieri posse arbitror
nisi consensu omnium participum officii recepti probabitur illam quam
Socrates uario sermone depinxit urbem ueteres Athenas fuisse. Quare,
mi Socrate, fieri huiusce modi remuneratione contentus aestima.
SOCRATES. Nullam uero aliam, Critia, magis approbo quam istam ipsam
quae est propria praesentium feriarum, magnificum uero illud non
fictam commenticiamque fabulam, sed ueram historiam uitae possibilis
fato quodam a me uestris animis intimatam. Quare fortuna prosperante
pergite iter institutae orationis; ego, ut probum auditorem decet,
attento silentio mentem atque aures parabo.
CRATES. Etiamne consideras, o Socrate, si est commoda dispositio
debiti apparatus tibi? Placuit enim nobis Timaeum quidem, utpote in
astronomia caeteris eminentem naturaeque rerum arcana rimatum, principe
loco dicere orsum a mundi sensibilis constitutione usque ad genus
hominum generationemque, me uero susceptis ab hoc hominibus eiusdem
oratione formatis, tua porro ad egregiam frugem imbutis et eruditis
legum sanctiore moderamine, iuxta Solonem uero uel sacros Aegyptiorum
libros reuocare ciues clarissimos ueteres et ante hos constituere
spectaculum uenerabile populi, quem inundatione submersum profundo
maris Aegyptiorum monumentorum fama celebrauit, atque ita ut de
maioribus nostris sermonem contexere.
SOCRATES. Ne ego magnifice sum inuitatus hodie, ut ex ordinatione
apparatus intellegi datur. Ergo age, Timaee, deliba coeptum uocata, ut
mos est, in auxilium diuinitate.
TIMAEUS. Vere, mi Socrate, nam cum omnibus mos sit et quasi quaedam
religio, qui uel de maximis rebus uel de minimis acturi aliquid sunt,
precari ad auxilium diuinitatem, quanto nos aequius est, qui
uniuersitatis naturae substantiaeque rationem praestaturi sumus,
inuocare diuinam opem, nisi plane saeuo quodam furore atque
implacabili raptamur amentia. Sit igitur meis precibus comprehensum
maxime quidem, ut ea dicantur a nobis quae placeant deo, tum ut nobis
quoque ipsis consequenter propositoque operi decenter profemur et,
quatenus uos quidem facile assequamini, ego iuxta anticipatam animo
speciem orationis expediam.
Est igitur, ut mihi quidem uidetur, in primis diuidendum, quid sit
quod semper est, carens generatione, quid item quod gignitur nec est
semper, alterum intellectu perceptibile ductu et inuestigatione
rationis, semper idem, porro alterum opinione cum inrationabili sensu
opinabile proptereaque incertum, nascens et occidens neque umquam in
existendi condicione constanti et rata perseuerans. Omne autem quod
gignitur ex causa aliqua necessario gignitur; nihil enim fit, cuius
ortum non legitima causa et ratio praecedat. Operi porro fortunam dat
opifex suus; quippe ad immortalis qui dem et in statu genuino
persistentis exempli similitudinem atque aemulationem formans operis
effigiem honestum efficiat simul crum necesse est, at uero ad natiuum
respiciens generatumque contemplans minime decorum. Omne igitur caelum
uel mundus seu quo alio dignatur nomine -- faciendum est enim, quod in
omni tractatu fieri decet, ut inter initia consideretur, quid sit quo
de agitur; item mundus fueritne semper citra exordium temporis an sit
originem sortitus ex tempore, considerandum -- factus est, utpote
corporeus et qui uideatur atque tangatur, cuncta siquidem huius modi
sensilis corporeaeque naturae, sensilia porro ea quae opinio sensu
aliquo commota praesumit eaque omnia facta sunt habentque ex aliqua
generatione substantiam; at uero ea quae fiunt habere auctorem suum
constitit. Igitur opificem genitoremque uniuersitatis tam inuenire
difficile quam inuentum impossibile digne profari. Certe dubium non
est, ad cuius modi exemplum animaduerterit mundani operis fundamenta
constituens, utrum ad immutabile perpetuamque obtinens prop rietatem
an ad factum et elaboratum. Nam si est -- ut quidem est --
pulchritudine incomparabili mundus, opifexque et fabricator eius
optimus, perspicuum est, quod iuxta sincerae atque immutabilis
proprietatis exemplum mundi sit instituta molitio, sin uero, quod ne
cogitari quidem aut mente concipi fas est, ad elaboratum. Quod cum sit
rationis alienum, liquet opificem deum uenerabilis exempli normam in
constituendo mundo secutum -- quippe hic generatorum omnium
speciosissimus, ille auctor maximus -- operisque sui ratione
prudentiaque his quae semper eadem existunt accommodatus imago est,
opinor, alterius. Et quoniam rationem originis explicare non est
facile factu, distinguendae sunt imaginis exemplique naturae. Causae
quae, cur unaquaeque res sit, ostendunt, earundem rerum consanguineae
sunt; ita constantis quidem generis stabilisque naturae et intellectui
prudentiaeque perspicuae rei causa et ratio constans perspicueque et
inexpugnabilis reperitur, at uero eius quae ad similitudinem
constantis perpetuaeque rei facta est ratio, utpote imaginis
imaginaria simulacrumque rationis, perfunctoriam similitudinem
mutuatur quantoque est melior essentia generatione, tanto fama et
opinionis incerto praestantior ueritas. Quare praedico iam nunc,
Socrate: si, dum de natura uniuersae rei disputatur, minime
inconcussas inexpugnabilesque rationes afferre ualuerim, ne miremini,
quin potius illud intuere, si nihilominus quam quiuis alius
consentaneas assertiones afferam; memento enim tam me qui loquor quam
uos qui iudicatis homines fore atque in rebus ita sublimibus mediocrem
explanationem magni cuiusdam esse onus laboris.
SOCRATES. Omnes tibi, o Timaee, ueniam largimur uolentes, et tamen
principium orationis admiror; superest, ut leges quoque sacri
certaminis exequaris.
TIMAEUS. Dicendum igitur, cur rerum conditor fabricatorque geniturae
omne hoc instituendum putauerit. Optimus erat, ab optimo porro inuidia
longe relegata est. Itaque consequenter cuncta sui similia, prout
cuiusque natura capax beatitudinis esse poterat, effici uoluit; quam
quidem uoluntatem dei originem rerum certissimam si quis ponat, recte
eum putare consentiam. Volens siquidem deus bona quidem omnia
prouenire, mali porro nullius, prout eorum quae nascuntur natura fert,
relinqui propaginem, omne uisibile corporeumque motu importuno
fluctuans neque umquam quiescens ex inordinata iactatione redegit in
ordinem sciens ordinatorum fortunam confusis inordinatisque praestare.
Nec uero fas erat bonitati praestanti quicquam facere nisi pulchrum
eratque certum tantae diuinitati nihil eorum quae sentiuntur, hebes
dumtaxat nec intellegens, esse melius intellegente, intellectum porro
nisi animae non prouenire. Hac igitur reputatione intellectu in anima,
porro anima in corpore locata, totum animantis mundi ambitum cum
ueneranda illustratione composuit. Ex quo apparet sensibilem mundum
animal intellegens esse diuinae prouidentiae sanctione.
Hoc ita posito quae sequuntur expedienda sunt: ad cuius
animantis similitudinem constituerit eum suus conditor. Speciali
quidem nemini similem -- siquidem perfectio in genere est, non in
specie, proptereaque mundus imperfectae rei similis minime perfectus
esset -at uero eius, in quo omnia genera et quasi quidam fontes
continentur animalium intellegibilium, siquidem animalium genera
mundus alter complectitur perinde ut hic nos et caetera subiecta uisui
et caeteris sensibus. Ergo intellegibili substantiae praecellenti
principalique naturae omnifariam quoque perfectae deus opifex gigni
simile uolens sensibile animal unum et uisibile constituit, naturae
suae conuenientia cuncta quae uita fruuntur intra conseptum et limitem
suum continens. Nunc, utrum recte mundum unum dixerimus an plures dici
oportuerit uel innumerabiles, etiam considerandum. Unum plane, quoniam
iuxta exemplum formatus est, id enim quod uniuersa continet
intellegibilia cum alio secundum esse non poterat; utrum enim ex
duobus contineret omnia non, opinor, liqueret nec esset unum et
simplex initium cuncta continens, sed coniugatio copulata. Ut igitur
exemplari, cuius aemulationem mutuabatur, etiam in numero similis
esset, idcirco neque duo nec innumerabiles mundi sed unicus a deo
factus est.
Et quia corpulentus uisibilisque et contiguus erat merito
futurus, sine igni porro nihil uisibile sentitur nec uero tangi
quicquam potest sine soliditate, soliditas porro nulla sine terra,
ignem terramque corporis mundi fundamenta iecit deus. Quoniamque nulla
duo sine adiunctione tertii firme et indissolubiliter cohaerent --
nexu enim medio extrema nectente opus est, nexus uero firmissimus ille
certe est, qui et se ipsum et ea quae secum uinciuntur facit unum --
hoc porro modus et congrua mensura partium efficit. Cum enim ex tribus
uel numeris uel molibus uel ulla alia potentia medietas imo perinde
quadrat ut summitas medio, rursumque ut imum medio, sic medietas
summo, tunc certe medietas a summo et item imo nihil differt rursumque
extimis illis ad medietatis condicionem atque ad eiusdem parilitatem
redactis cum medietas quoque extimorum uicem suscipit, fit, opinor, ut
tota materia una et eadem ratione societur eoque pacto eadem sibi
erunt uniuersa membra, quippe cum eorum sit una condicio; unis porro
effectis membris unum erit atque idem totum. Quare, si corpus
uniuersae rei longitudinem et latitudinem solam, crassitudinem uero
nullam habere deberet essetque huius modi, qualis est corporum
solidorum superficies, una medietas sufficeret ad semet ipsam
uinciendam et extimas partes. Nunc quoniam soliditate opus erat
mundano corpori, solida porro numquam una sed duabus medietatibus
uinciuntur, idcirco mundi opifex inter ignem terramque aera et aquam
inseruit libratis isdem elementis salubri modo, ut quae cognatio est
inter ignem et aera, eadem foret inter aera et aquam, rursum quae
inter aera et aquam, haec eadem in aquae terraeque societate
consisteret. Atque ita ex quattuor supra dictis materiis praeclaram
istam machinam uisibilem contiguamque fabricatus est amica partium
aequilibritatis ratione sociatam, quo immortalis indissolubilisque
esset aduersum omnem casum excepta fabricatoris sui uoluntate.
Igitur quattuor illa integra corpora et sine ulla delibatione ad mundi
continentiam sumpta sunt. Ex omni quippe igni et item totis illis
reliquis, aere aqua terra, constructus est nulla uel corporis uel
potentiae parte derelicta contemptaque, propterea ut perfectum animal
esset, utpote ex integris corporibus perfectisque conflatum, hoc
amplius ut aeternae compos incolumitatis foret. Videbat enim eam esse
naturam corporis, ut ei facile importuna caloris accessione uel contra
frigoris omniumque huius modi, quae in magna sunt uiolentaque
potentia, noceretur. Quo consilio quaque reputatione unum perfectum ex
perfectis omnibus citra senium dissolutionemque composuit formamque
dedit ei congruam, quippe animali cuncta intra suum ambitum animalia
et omnes eorum formas regesturo: globosam et rotundam, quae a
medietate ad omnem ambitum extimarum partium spatiis aequalibus
distat, quo totus sui similis foret, meliorem similitudinem
dissimilitudine iudicans. Leuem porro globum undique uersum
extrinsecus expoliuit non otiose, siquidem neque uidendi necessarius
esset usus, cunctis intra globum uisibilibus regestis, nec auditus,
nullo extra posito audiendo sono, nec uero respirandi adiumento opus
-- quippe omnis coercebatur intrinsecus spiritus -nec membris quidem
talibus per quae nouo admisso cibo uetus liquore posito pelleretur.
Neque enim quicquam ex eo recedebat nec erat accedendi facultas
cunctis coercitis, sed corruptela partium intra se senescentium uicem
quandam obtinebat cibatus idemque ut ageret et pateretur etiam omnia
mundi globus partibus suis intra se agentibus ac perpetientibus. Nec
uero manus ei necessarias esse duxit, cum nihil superesset
comprehendendum, nec pedes, quoniam ex septem motibus non locularis ei
quisquam sed rationabilis competebat, qui animarum proprius est
circuitus neque ullum locum ex loco mutans ideoque in orbem fertur et
uelut fixo circumuolat cardine; proptereaque rata et inerrabilis eius
agitatio est.
Haec igitur aeterni dei prospicientia iuxta natiuum et umquam futurum
deum leuem eum et aequiremum indecliuemque et a medietate undique
uersum aequalem exque perfectis uniuersisque totum perfectumque
progenuit. Animam uero in medietate eius locauit eandemque per omnem
globum aequaliter porrigi iussit, quo tectis interioribus partibus
extima quoque totius corporis ambitu animae circumdarentur. Atque ita
orbem teretem in orbem atque in suum ambitum uoluit conuerti et moueri
solum praecipuum, qui uirtutum praestantia sufficeret conciliationi
propriae nec extraordinario cuiusquam indigeret auxilio, amicumque
semper sibi; ideoque summe beatum, diuina potentia praeditum, genuit.
Nec tamen eo quo nos ad praesens loquimur ordine ortum animae deus
annuit iunioremque et posteriorem corporibus eam fecit -- neque enim
decebat rem antiquiorem a post genita regi -- sed hominibus mos est
passim praepostereque et sine obseruatione ordinis fari: at uero deus
tam antiquitate quam uirtutibus praeire animam naturae corporis iussit
dominamque eam et principali iure uoluit esse circa id quod tuetur.
Itaque tertium animae genus excogitauit hoc pacto: ex indiuidua
semperque in suo statu perseuerante substantia itemque alia, quae
inseparabilis corporum comes per eadem corpora scindere se putatur,
tertium substantiae genus mixtum lo cau it medium inter u tramque sub
s t antiam eodemque mo do ex gemina biformique natura, quippe cuius
pars idem, pars diuersum uocetur, tertium naturae genus commentus est,
quod medium locauit inter indiuiduam et item coniugatione corporea
diuiduam substantiam triaque haec omnia in unam speciem permiscuit
diuersa illa natura concretioni atque adunationi generum repugnante.
Quibus cum substantia mixtis et ex tribus in unum redactis rursum
totum hoc unum diuisit in partes competenter, quo singulae partes
constarent ex substantia diuersi et item eius, quod idem uocatur,
gemina natura, diuisionem instaurans hactenus: unam sumpsit ex
uniuerso primitus portionem, post quam duplicem eius quam sumpserat,
tertiam uero sescuplam quidem secundae, triplam uero primitus sumptae,
at uero quartam sumpsit duplicem secundae, quintam triplam tertiae,
sexta fuit assumptio partibus septem quam prima propensior, septima
sex et uiginti partibus quam prima maior. Quibus ita diuisis
consequenter complebat interualla duplicis et triplicis quantitatis ex
uiuersitate partes secans etiamnunc et ex his interuallorum spatia
complens, quo singula interualla binis medietatibus fulcirentur.
Medietatum porro altera quota parte limitis extimi praecellebat unum
extimum limitem, tota praecellebatur ab alio extimo limite, altera
pari summa et aequali ad numerum modo praecellebat et praecellebatur
ab extimis. Natis itaque limitibus sescuplorum et item eorum quibus
accedit pars sui tertia, quod genus a Graecis epitritum dicitur, item
eorum quibus accedit pars sui octaua, qui numerus epogdous ab isdem
uocatur, ex his nexibus illa prima spatia, id est epogdoi spatiis
epitritorum omnium interualla complebat, ita ut ad perfectam
cumulatamque completionem deesset aliquid epitrito, tantum scilicet
quantum deest habita comparatione ducentis quadraginta tribus aduersus
ducentos quinquaginta sex. Et iam omne fere commixtum illud genus
essentiae consumptum erat huius modi sectionibus partium. Tunc hanc
ipsam seriem in longum secuit et ex una serie duas fecit easque mediam
mediae in speciem chi Graecae litterae coartauit curuauitque in orbes,
quoad coirent inter se capita, orbemque orbi sic inseruit, ut alter
eorum aduerso, alter obliquo circuitu rotarentur, et exterioris quidem
circuli motum eundem, quod erat eiusdem naturae consanguineus,
cognominauit, interioris autem diuersum; atque exteriorem quidem
circulum, quem eundem cognominatum esse diximus, a regione dextra per
sinistrum latus usque ad dextrum inflexit, diuersum porro per
diametrum in sinistrum latus eidem et simili illi circumactioni
uirtute pontificioque rotatus dato. Unam quippe, ut erat, eam et
indiuisam reliquit, interiorem uero scidit sexies septemque impares
orbes fabricatus est iuxta dupli et tripli spatia orbesque ipsos
contraria ferri iussit agitatione, ex quibus septem tres quidem pari
uelocitate, quattuor uero et sibimet ipsis et ad comparationem
caeterorum impari dissimilique sed cum ratione motu.
Igitur cum pro uoluntate patris cuncta rationabilis animae substantia
nasceretur, aliquanto post omne corporeum intra conseptum eius
effinxit mediumque applicans mediae modulamine apto iugabat; ast illa
complectens caeli ultima circumfusaque eidem exteriore complexu
operiensque ambitu suo ipsaque in semet conuertens diuinam originem
auspicata est indefessae sapientisque et sine intermissione uitae. Et
corpus quidem caeli siue mundi uisibile factum, ipsa uero inuisibilis,
rationis tamen et item modulaminis compos cunctis intellegibilibus
praestantior a praestantissimo auctore facta. Ut igitur ex eiusdem et
diuersi natura cum essentia mixtis coagmentata indigete motu et
orbiculata circuitione in se ipsam reuertens cum aliquam uel
dissipabilem substantiam offenderit uel indiuiduam, facile
recognoscit, quid sit eiusdem indiuiduaeque, quid item diuersae
dissolubilisque naturae causasque omnium quae proueniunt uidet et ex
his quae accidunt quae sint futura metitur, motusque eius rationabilis
sine uoce, sine sono cum quid sensile spectat circulusque diuersi
generis sine errore fertur ueridico sensu et certa nuntiante cunctae
animae, rectae opiniones et dignae credulitate nascuntur; porro cum
indiuiduum genus semperque idem conspexerit, ea quae sunt motu intimo
fideliter nuntiante, intellectus et scientia conualescunt.
Quae quidem omnia in anima fieri eidemque insigniri palam est; quam
cum moueri et uiuere animaduerteret factum a se simulacrum immortalis
diuinitatis genitor suus, hilaratus impendio multo magis ad exemplum
eius aemulae similitudinis aliud specimen censuit excogitandum. Ut
igitur haec immortalis et sempiterna, sic mundum quoque sensibilem
animal immortale constituit. Sed animal quidem, id quod est generale
animal, natura aeuo exae quatur; unde facto natiuoque operi cum aeuo
societas congruere minime uidebatur. Quapropter imaginem eius mobilem
numeroque serpentem factae a se machinae deus sociabat eam quae tempus
dicitur, aeuo intacto et in singularitate perseuerante. Dies enim et
noctes et menses et annos, qui ante caelestem exornationem non erant,
tunc nascente mundo iussit existere; quae omnia partes sunt temporis,
nosque haec cum aeuo assignamus, id est solitariae naturae, non recte
partes indiuiduae rei fingimus. Dicimus enim "fuit est erit", ast illi
esse solum competit iuxta ueram sinceramque rationem, fuisse uero et
fore deinceps non competit. Haec quippe geniturae temporis proprie,
motus enim sunt, unus praetereuntis, alter imminentis non aeui sed
temporis; aeui quippe mansio perpetua et immutabilis. Ergo neque
iunior se neque senior nec fuit nec erit nec patietur eorum aliquid
quae sensibilis natura patitur, sed sunt haec omnia uices temporis
imitantis aeuum. Ac de his quidem fors erit aptior deinceps disputandi
locus.
Tempus uero caelo aequaeuum est, ut una orta una dissoluantur, si modo
dissolui ratio fasque patietur, simul ut aeuitatis exemplo similis
esset uterque mundus; archetypus quippe omni aeuo semper existens est,
hic sensibilis imagoque eius is est qui per omne tempus fuerit, quippe
et futurus sit. Hac ergo dei ratione consilioque huius modi genituram
temporis uolentis creari sol et luna et aliae quinque stellae quae
uocantur erraticae factae sunt, quo tam partes temporis notarentur
certa dimensione quam reditus anfractusque temporarii sub numeri
comprehensionem uenirent, corporaque siderea fabricatus assignauit
uitalibus diuersae naturae motibus numero septem totidem corpora,
lunae quidem iuxta terram in prima circumactione, solis uero in
secunda, tum Luciferi et Mercurii collocat ignes in eo motu qui
concurrit quidem solstitiali circuitioni, contraria tamen ab eo
circumfertur agitatione; quare fit, ut comprehendant se inuicem et a
se rursum comprehendantur hae stellae. Caeteros quoque siderum ortus et
progressiones diuinae rationis ductu digessit in ordinem. Cuius
exornationis causam explicare si quis uelit, plus erit opere ipso quod
operis gratia sumitur; uerum haec, si erunt ad id quo de agitur
utilia, post exequemur. Igitur singulis uniuersisque apto et decenti
sibi motu locatis, uidelicet his quae consequens erat tempore
prouenire, nexibusque uitalibus ubi constricta corpora facta sunt
animalia imperatumque didicerunt, ea quae diuersae naturae motus
obliquus per directum eiusdem naturae motum uertens semet utpote
constrictus circumferebat partim maiore partim minore circulo
rotabantur, citius quidem dimensum spatium peragentia quae minore,
tardius uero quae maiore, utpote ambitu circumacta prolixiore. Qua de
causa fiebat, ut ex uniformi eiusdem naturae conuersione quae citius
circuirent ab his quae tardius circumferebantur comprehendentia
comprehendi uiderentur. Omnes quippe circulos eorum uniformis et
inerrabilis illa conuersio uertens in spiram et uelut sinuosum acanthi
uolumen, quia gemino et contrario motu ferebantur, tum ipsa etiam cita
et uolucris ea quae tardius a se recedebant proxima sibi semper ex
consecutione faciebat. Atque ut rationabilis et consulta haec motuum
uarietas et moderatio uisu quoque notaretur omniumque octo motuum
perspicua esset chorea, igniuit lucem clarissimam deus rerum conditor
e regione secundi a terra globi, quam lucem solem uocamus, cuius
splendore caelum infraque illustrarentur omnia numerusque omnium
extaret animantium. Hinc ergo noctis dieique ortus ex eodem semper et
inerrabili motu factus rata alterna lucis atque umbrarum successione,
mensis uero prouentus, cum lustrato luna circulo suo solem
consequitur, anni, cum sol item emensis anfractibus renouat exordia;
caeterarum uero stellarum circuitus neque notant neque dinumerant
homines exceptis paucis nec intellegunt discursus erroresque earum
temporis esse genituram, in quo sit admiranda uarietas prouentuum
caelestes tramites undique stellis uariantibus. Est tamen intellectu
facile, quod perfectus temporis numerus perfectum annum compleat tunc
demum, cum omnium octo circumactionum cursus peracti uelut ad originem
atque exordium circumactionis alterius reuertentur, quam semper idem
atque uniformis motus dimetietur; quam ob causam caetera quoque nata
sunt astra, quae per caelum meantia conuersiones habent, ut quam
simillimum esset omne hoc perfecto illi quod mente perspicitur animali
aeuoque exaequatae naturae temporis socia natura nancisceretur
imaginem.
PARS SECUNDA TIMAEI PLATONIS
Et iam fere cuncta prouenerant usque ad genituram temporis ad germanam
composita similitudinem exempli et ueritatis suae, nisi quod nondum
hic mundus cuncta continebat animalia perinde ut intellegibilis, ad
cuius aemulationem fiebat. Hoc igitur quod deerat addebat opifex deus;
atque ut mens, cuius uisus contemplatioque intellectus est, idearum
genera contemplatur in intellegibili mundo, quae ideae sunt illic
animalia, sic deus in hoc opere suo sensili diuersa animalium genera
statuit esse debere constituitque quattuor, primum caeleste plenum
diuinitatis, aliud deinde praepes aeriuagum, tertium aquae liquoribus
accommodatum, quartum quod terrena soliditas sustineret. Et diuini
quidem generis ex parte maxima speciem ignis serena claritudine
perpolibat, ut propter eximium splendorem nitoremque uidentibus esset
uisurisque uenerabilis. Figuram porro eius figurae mundi
intellegibilis accommodans indeclinabiliter euenustabat totumque eum
posuit in gremio prudentiae caeli undique ineffabilis pulchritudinis
ornamentis stipans eum et conuegetans ad aeternitatem, motumque eius
circulis conuenientem et pro cuiusque natura commentus est, alterum
circum se perque eandem orbitam semper obeuntem eademque semper
deliberantem ac de isdem ratiocinantem, alterum uero talem, qui semper
ultra procedere gestiens eiusdem atque immutabilis naturae coercitione
intra obiectum eius rotabundus teneretur quinque illis erraticis et
contrariis sibi inuicem prohibitis motibus, ut uterque circulus esset
in optimo beatissimoque agitationis statu. Qua ex causa facti sunt
summa diuinitate praediti omnes illi ignes siderei, qui nullos errores
exorbitationesque patiuntur proptereaque in semet ipsos conuertuntur
aeterno circuitu. At uero alii uagi palantesque ignes erroris causam
habent eam, cuius in superioribus habita commemoratio est. Terram uero
matrem et altricem omnium terrenorum animantium constrictam limitibus
per omnia uadentis et cuncta continentis poli diei noctisque custodem
locauit, antiquissimam et eximiae dignitatis deam ex eorum numero qui
intra mundi ambitum continentur deorum. Stellarum uero choreas et
alterius applicationes ad alteram uariosque gyros, quos edunt
admirabili uenustate iuxta ambitus circulorum, reditusque et anfractus
ad eas sedes ex quibus progressae sunt, accessus etiam et recessus,
cumque contiguae sibi inuicem fiunt, quales ex contagione sua
condiciones accipiant quamque et cuius modi nanciscantur qualitatem ex
uaria designatione, cumque -- quod aliquanto interuallo temporis fieri
solet -- certae stellae mersae ac latentes operiuntur, quae
significent et mox aut aliquanto post futura portendant, uel cum
insolitis horis curriculisque temporum rursus emergunt et apparent,
quantos denuntient metus his qui rationem motus earum intellegere
possunt, cunctaque huius modi ratione atque orationibus persequi nihil
agentis ac frustra laborantis est, maxime cum motus earum
descriptioque sit a uisu atque oculis disputantis remota. Quapropter
ea quae de sideribus uisibilibusque diuinis potestatibus dicta sunt
satis superque dicta finem habeant suum.
At uero inuisibilium diuinarum potestatum quae daemones nuncupantur
praestare rationem maius est opus quam ferre ualeat hominis ingenium;
igitur compendium ex credulitate sumatur. Credamus ergo his qui apud
saeculum prius, cum ipsi cognationem propinquitatemque diuini generis
praeferrent, de natura deorum maiorum atque auorum deque genituris
singulorum aeterna monumenta in libris posteritati reliquerunt. Certe
deorum hliis aut nepotibus non credi satis inreligiosum; quamuis
incongruis nec necessariis probationibus dicant, tamen, quia de
domesticis rebus pronun tiant, credendum esse merito puto. Sit igitur
nostra quoque credulitas comes asseuerationi priscorum uirorum, quod
Terrae Caelique filii sint Oceanus et Tethys, horum porro Saturnus et
Rhea et Phorcus, Saturni porro et Rheae proles Iupiter et Iuno et
caeteri qui sunt in ore hominum ac mentibus et de quorum fraternitate
fama celebratur; atque ex his alii nati sunt qui dii putantur.
His igitur omnibus, qui uel uidentur in conuexis caelestibus flammanti
corpore uel non uidentur, natis atque altis diuinitatemque
obtinentibus conditor uniuersitatis deus obseruanda iubet sancitque
oratione tali: "Dii deorum quorum opifex idem paterque ego, opera
siquidem uos mea, dissolubilia natura, me tamen ita uolente
indissolubilia, omne siquidem quod iunctum est natura dissolubile, at
uero quod bona ratione iunctum atque modulatum est dissolui uelle non
est dei. Quapropter, quia facti generatique estis, immortales quidem
nequaquam nec omnino indissolubiles, nec tamen umquam dissoluemini nec
mortis necessitatem subibitis, quia uoluntas mea maior est nexus et
uegetatior ad aeternitatis custodiam quam illi nexus uitales ex quibus
aeternitas uestra coagmentata atque composita est. Iubendi ergo quod
iubeo causa haec est: Tria etiamnunc mortalia genera desunt
uniuersitati quibus carens uniuersa res perfectione indigebit. Erit
porro imperfecta, si uniuersa mortalia genera intra conseptum suum
minime continebit. Oportet autem, si erit mundus perfectus
futurusÑproueniet porro hoc idem uirtute auctoritatis meae -- esse
plenam uniuersi generis substantiam, quo animalibus singulis
suppeditato uiuendi uigore ea quae sunt meliora proximam diuinitati
fortunam dignitatemque sortiantur. Quapropter, ut et mortalia sint et
uniuersa res non indigeat perfectione sed sit tota atque uniuersa
uere, iubeo aggrediamini secundum naturam mortalium generum
institutionem. Imitantes ergo meam iuxta effectum uestrum sollertiam
ita instituite atque extricate mortalia ut, quibus consortium
diuinitatis et appellationis parilitas competit, diuina praeditum
firmitate fingatis; erit uero tale quod uobis obsequi iustitiamque
colere prospexeritis. Huiusego uniuersi generis sementem faciam
uobisque tradam; uos caetera exequi par est, ita ut immortalem
caelestemque naturam mortali textu extrinsecus ambiatis iubeatisque
nasci cibumque prouideatis et incrementa detis ac post dissolutionem
id faenus quod credideratis facta secessione animi et corporis
recipiatis."
Haec dixit et demum reliquias prioris concretionis, ex qua mundi
animam commiscuerat, in eiusdem crateris sinum refundens eodem
propemodum genere atque eadem ratione miscebat, nec tamen eadem
exoriebatur puritas serenitasque prouentuum nec tam immutabilis
perseuerantiae sed secundae ac tertiae dignitatis; coagmentataque mox
uniuersae rei machina delegit animas stellarum numero pares
singulasque singulis comparauit easdemque uehiculis competentibus
superimpositas uniuersae rei naturam spectare iussit legesque
immutabilis decreti docuit ostendens, quod prima quidem generatio
uniformis in omnibus eiusdemque ordinis esset futura, ne cui competens
iustum aliqua ex parte a se minueretur. Oportebat porro satas eas
certis legitimisque temporum uicibus piae nationis animalium quaeque
praeter caeteras animantes deum suspiciant afferre frugem, esse autem
naturam hominis geminam, cuius quod melius sit genus censendum fore
uiri nomine. Cumque necessitate decreti corporibus inserentur
corporeaque supellex uarie mutabitur quibusdam labentibus et aliis
inuicem succedentibus membris, primo quidem sensum ex uiolentis
passionibus excitari, post quem mixtam ex uoluptate tristitiaque
cupidinem nasci, tum uero metum atque iracundiam caeterasque
pedissequas earum perturbationes diuerso affectu pro natura sua
permouentes; quas quidem si frenarent ac subiugarent, iustam his
lenemque uitam fore, sin uincerentur, iniustam et confragosam. Et
uictricibus quidem ad comparis stellae contubernium sedemque reditum
patere acturis deinceps uitam ueram et beatam, uictas porro mutare
sexum atque ad infirmitatem naturae muliebris relegari secundae
generationis tempore; nec a uitiis intemperantiaque desciscentibus
tamen poenam reiectionemque in deteriora non cessare, donec instituto
meritisque congruas immanium ferarum induant formas, pausamque malorum
non prius fore quam consecuta eas rata et eadem semper uolucris illa
mundi circumactio cuncta earum uitia ex igni et aqua terraque et aere
contracta omnemque illuuiem deterserit inconsultis et immoderatis
erroribus ad modum rationis temperiemque redactis, quo positis
sordibus expiatae purificataeque demum ad antiqui uultus honestatem
pertingere mereantur. Quibus cunctis fatalium legum promulgationibus
in istum modum patefactis et expositis, ne qua penes se deinceps ex
reticentia noxae resideret auctoritas, sementem fecit eius modi deus,
ut partim in terra, partim in luna generis humani iacerentur exordia,
partim in caeteris quae instrumenta sunt temporis. Ea porro officia
quae sementem sequuntur factis a se diis iniunxit, ut dixeram,
maximeque formandorum corporum curam mortalium; ac si qua pars etiam
tunc hominis animae residua superesset, cuius constitutioni nauanda
opera uideretur, caeteraque omnia consequenter aggrederentur hortatus
est, quae operis perfectio rerumque ordo deposceret proque uiribus
eniterentur, ut quam optime mortalis natura regeretur exceptis
improsperitatibus, quarum esset auctoritas et causa penes ipsos.
Quibus in istum modum digestis omnibus cum in proposito rerum creator
maneret, intellegentes iussionem patris filii iuxta mandatam
informationem immortali sumpto initio mortalis animantis ex mundi
materiis igni terraque et aqua cum spiritu faenus elementarium
mutuati, quod redderetur cum opus foret, ea quae acceperant
conglutinabant non isdem quibus ipsi nexibus, sed aliis ob
incomprehensibilem breuitatem inuisibilibus gomphis. Itaque apparata
materia circuitus immortalis animae circumligabant inriguo fluidoque
corpori; circuitus porro ut torrenti rapido defluoque obligati neque
tenebant neque tenebantur, sed ita ui ferebant et inuicem ferebantur,
ut totum quidem animal moueretur, praecipiti tamen et inordinata
iactatione, quippe cum sex sine ratione raptaretur motibus, ultro
citro, dextrorsum sinistrorsum et item sursum deorsumque pergens atque
oberrans. Immenso quippe inrigante et immoderate effluente gurgite, ex
quo cibus et alimenta comparabantur, multo maior extrinsecus turba
conflicta tioque uexabat, cum corpus aliquod in raptatu incurrisset
ignis offensionem uel etiam terrenam complosionem, similiter aquae
lubricas uiolentasque uentorum procellas hisque interpellationibus
omnibus per corpus ad animam commeantibus stimulate mens aestuaret;
qui quidem aestus propterea et initio et nunc usque sensus
cognominantur. Maximos uiolentosque motus cientes cum naturali
deriuatione iugiter et sine intermissione effluente circuitus animae
quasi quibusdam turbinibus simul quatiunt, ilium quidem prouidum eius
consultumque motum, scilicet eiusdem circuli, cuius est orbiculata
circumuolutatio, statuentes et contra quam illa mouetur operantes
imperiumque eius respuentes, at uero diuersi circuli diuersis motibus
incertisque famulantes usque adeo ut -- quia limites duplicis illius
et triplicis quantitatis et item interualla terna per utrumque latus
epitritorum sescuplorumque et epogdoorum medietatibus confirmata
dissolui a nullo quam ab eo solo qui iunxerat poterantÑomni tamen
iactationis genere diuexarent aduersis sibi inuicem motibus animam,
totem eius substantiam diuerse distrahentes, ut una quidem feratur cum
confirmationis suae nexibus, uerum sine ratione utpote discordantibus
motibus et deprauante rectum iter sensuum illecebra. Propterea uarias
inclinationes existere obliquae, contraries et item resupinis casibus
similes, ut si quis naturalem memoris regionem mutans caput pro
pedibus solo figat, pedes in altum pro capite sustollat; tune, opinor,
tam eius qui patitur quam eorum qui spectant dextrae quidem parses
sinistrae, sinistrae uero dextrae uidentur inuicem. Id ipsum animae
quoque circuitus patiuntur proptereaque errant in eiusdem diuersique
generis contemplatione, cum quod diuersum idem, et quod est idem
diuersum imbecillitate discer nendi autumant estque haec eorum plena
erroris et falsitatis opinio orta ex deprauatione sensuum nec habet
ullum certum ducem talis peragratio; cumque extra positi sensus
pulsauerint animam uehementius omnemque eam possederint, tunc illa
subiugata et seruiens pontificium aliquod potestatemque retinere falso
putatur eademque passionibus aegra et initio, cum incorporata est, et
quamdiu perinde afficietur amens erit. At postquam incrementi
nutricationisque tenui iam riuo meatus effluet animaeque circuitus
tranquilliore motu uiam suam peragent processuque temporis sedatiores
erunt, utpote qui a naturae suae competenti motu minime exorbitent,
facile iam diuersae naturae uitia bonitatemque et honestatem semper
eiusdem cum alterius appetitu, alterius uero detestatione secernent
hominemque ita institutum plena et incolumi prudentia tuebuntur. Ac si
ad hunc statum accedat auxiliatrix eruditionis honestae
moderationisque diligentia, immunis omni perturbatione atque
aegritudine ducet aeuum; si negleget, claudum iter uitae serpens cum
familiari demum stultitia reuocabitur ad inferna.
Sed haec quidem nouissime prouenient meritis iam uitae locatis; nunc
uero diuinae prouidentiae spectari pensum conuenit ex membrorum
rationabili conformatione, quae suscipiendo uitali uigori caelestis
apparabat prospicientia. Principio figuram capitis diuinae potestates,
quibus informandi corporis erat officium concreditum, ex mundi figura
mutuatae teretem globosamque finxerunt eidemque duos circuitus
uenerandae diuinitatis innexuerunt. Est autem caput praeter caeterum
corpus honoratius et optimati quadam eminentia; cui reliqua membra
dominanti parent atque obsequuntur iure meritoque subiecta, ne sine
sede humiliter in imo plane iacens asperas, cum moueretur, terrenarum
lacunarum offensiones procliuitatis et item decliuitatis incurreret,
maxime cui esset necesse cuncta motuum genera experiri. Hac igitur de
causa uehiculo corporis utpote arx sustinetur. Addita est crurum
quoque et brachiorum porrigibilis et flexuosa substantia, ut tenendi
omittendi progrediendi resistendique usus ex arbitrio praesto foret
eminente diuino capitis gestamine. Progrediendi porro commodius
officium quam recedendi rata diuina mens ire ulterius mage quam
recessim uoluit moueri; priores quoque corporis partes meliores
posterioribus iudicans in homine primo omnium e regione certa capitis
personam subdidit uultus eamque appellauit faciem eidemque instrumenta
quae adminicularentur prouidis animae motibus assignauit. E quibus
primi luciferi oculorum orbes coruscant hac de causa dati. Duae sunt,
opinor, uirtutes ignis, altera edax et peremptoria, altera mulcebris
innoxio lumine. Huic igitur, ex qua lux diem inuehens panditur,
domesticum et familiare corpus oculorum diuinae potestates commentae
sunt, intimum siquidem nostri corporis ignem, utpote germanum ignis
perlucidi sereni et defaecati liquoris, per oculos fluere ac demanare
uoluerunt, ut per leues congestosque et tamquam firmiore soliditate
probatos orbes luminum, quorum tamen esset angusta medietas subtilior,
serenus ignis per eandem efflueret medietatem. Itaque cum diurnum
iubar applicat se uisus fusioni, tunc nimirum incurrentia semet
inuicem duo similia in unius corporis speciem cohaerent, quo
concurrunt oculorum acies emicantes quoque effluentis intimae fusionis
acies contiguae imaginis occursu repercutitur. Totum igitur hoc
similem eandemque sortitum passionem et ob indifferentem similitudinem
eiusdem passionis effectum, cum quid aliud tangit uel ipsum ab alio
tangitur, tactuum motu diffundens se per omne corpus perque corpus
usque ad animam porrigens sensum efficit qui uisus uocatur. At
postquam in noctem discesserit cognatus ignis, desertum lucis eius
auxilio consortioque uelut uiduatum hebet, ut quippe ad dissimile
procedens, proptereaque immutatum extinguitur nullam habens cum
proximo tunc aere naturae communicationem, utpote splendore ignis
carenti, uidereque desinit factum illecebra somni. Etenim diuinae
potestates salubre oculis tegmen palpebrarum machinatae sunt, quibus
obductis uis illa ignis intimi coniuentia tegminis coercetur
compressaque fundit se per membra mollitisque et relaxatis conualescit
quies. Quae cum est uehementior motuum reliquiis, cuius modi erunt et
quibus in locis reliquiae, talia pariaque somniorum simulacra
nascentur eorumque expergefactos quoque memoria comitabitur. At uero
simulacrorum quae in speculis oboriuntur, umbrarum etiam quae in
humida cernuntur superficie, facilis assecutio est, siquidem utriusque
ignis tam intimi quam extra positi concursu incidente in tersam
aliquam leuemque materiae superficie in formatique in multas et
uarias liguras simulacra ex leuigati corporis conspectu resultant.
Dextrae porro partes quae sunt sinistrae uidentur in isdem speculis
insolito quodam more, propterea quod dextris partibus uisus contra
sinistram partem speculi, sinistris item contra dextram positis, motu
facto corporis ex aduerso partis eius unde motus fit gesticulatur
motus imago. At uero dextrae corporis partes dextrae ita ut sunt in
speculis quoque sinistraeque item sinistrae uidentur, cum ex coitu
uisus et splendoris e speculo corpulentior conglobata imago recidet;
quod fit, quotiens teres speculi serenitas hinc inde tumidioribus et
prouectis in molem lateribus dextram uisus partem in laeuam speculi,
laeuam item in dexteriora deiecit. Cuius speculi demum si talis facta
erit conuersio, ut elatiores illae partes altera superior altera
inferior locentur, resupini uultus apparebunt uidentis splendore
luminis e superiore margine cum summis oris partibus et ipso capite ad
inferiora deiectis, similis porro ut mento genisque ad superiora
sublatis.
Qui quidem sensus famulantur actibus opificis dei summam optimamque et
primariam speciem molientis, sed uulgo per semet ipsos sentire
existimantur et agere aliquid, ut si quis non opifici sed serrae uel
asciae tribuat effecti operis auctoritatem, cum a se plurimum distent
causae et ea quae causam sequuntur. Licet enim corporea sint
fundamenta omnium sensuum, quod tamen sentit, alienum a natura
corporis, excipit sensus puro et incorporeo uigore; quippe corpora
frigus et calorem, astrictionem et relaxationem recipiunt, non
sentiunt nec uero rationem intellectumque in rebus ratione
prudentiaque agendis sciunt, sed quod ex omnibus quae sunt intellectum
prudentiamque habet, sola anima. Hoc porro inuisibile, at uero ignis
et aqua caeteraeque materiae uisibi]ia sunt corpora. Oportet autem
intellectus et disciplinae amatorem prudentissimae naturae principalem
causam, non adminicula causae principalis inquirere, illas uero, quae
ab aliis motae mouent alias, secundas existimandum. Nobis quoque
igitur in eundem modum faciendum est et de utroque causarum genere
disserendum, sed separatim quidem de optimis, quae cum intellectu
prudentiaque cuncta honesta et bona moliuntur, seorsum uero de his
quae mente prudentiaque cassae temere et ut libet confusa et
inordinata quae faciunt relinquunt. Et de oculorum quidem ministerii
causa, ob quam nacti sunt eam quam habent uirtutem, satis dictum, de
praecipua tamen utilitate operis eorum mox erit aptior disserendi
locus. Visus enim iuxta meam sententiam causa est maximi commodi
plerisque non otiose natis atque institutis ob id ipsum quod nunc
agimus; neque enim de uniuersa re quisquam quaereret nisi prius
stellis sole caeloque uisis. At nunc diei noctisque insinuata nobis
alterna uice menses annorumque obitus et anfractus nati sunt eorumque
ipsorum dinumeratio et ex dinumeratione perfectus et absolutus extitit
numerus, tum temporis recordatio, quae naturam uniuersae rei quaeri
docuit curamque inuestigationis iniecit mentibus, quasi quoddam
seminarium philosophiae pangens, quo bono nihil umquam maius ad
hominum genus diuina munificentia commeauit. Hoc igitur maximum
beneficium uisus oculorumque esse dico; minora alia praetereo quibus
qui a philosophia remoti sunt carentes debiles caecique maestam uitam
lugubremque agunt. Nobis uero causa dicenda demonstrandaque uidetur
diuini muneris quod prouidentia commenta est salubriter hactenus: deum
oculos hominibus idcirco dedisse, ut mentis prouidentiaeque circuitus,
qui fiunt in caelo, notantes eorum similes cognatosque in usum
redigerent suae mentis, circuitusque animae, qui animaduersiones seu
deliberationes uocantur, quam simillimos efficerent diuinae mentis
prouidis motibus placidis tranquillisque, perturbatos licet,
confirmatoque ingeneratae rationis examine, dum imitantur aplanem
mundi intellegibilis circumactionem, suae mentis motus erraticos
corrigant. Eadem uocis quoque et auditus ratio est ad eosdem usus
atque ad plenam uitae hominum instructionem datorum, siquidem
propterea sermonis est ordinata communicatio, ut praesto forent mutuae
uoluntatis indicia; quantumque per uocem utilitatis capitur ex musica,
totum hoc constat hominum generi propter harmoniam tributum. Harmonia
uero, id est modulatio, utpote intentio modificata, cognatas et uelut
consanguineas habens commotiones animae nostrae circuitionibus,
prudenter utentibus Musarum munere temperantiaeque causa potius quam
oblectationis satis est commoda, quippe quae discrepantes et
inconsonantes animae commotiones ad concentum exornationemque
concordiae Musis auxiliantibus reuocet; rhythmus autem datus ut medela
contra illepidam numerorumque et modorum nesciam gratiaeque expertem
in plerisque naturam.
Nunc quoniam cuncta exceptis admodum paucis executi sumus, quae
prouidae mentis intellectus instituit, oportet de illis etiam, quae
necessitas inuehit, dicere, mixta siquidem mundi sensilis ex
necessitatis intellegentiaeque coetu constitit generatio dominante
intellectu et salubri persuasione rigorem necessitatis assidue
trahente ad optimos actus. Itaque uicta et parente prouidis
auctoritatibus necessitate prima rerum mundique exordia constiterunt.
Si quis ergo uere iuxtaque meram fidem mundi huius institutionem
insinuaturus erit, hunc oportet erraticae quoque causae speciem
demonstrare. Quod ita demum commode fiet, si ad eorum quae erroribus
implicant originem facto recursu, perinde ut in his quae ex mente sunt
fecimus, genituram substantiamque eorum ab exordio retexamus
naturamque ignis et terrae, caeterarum item materiarum, ex quibus mundi
sensilis coagmentata molitio est, consideremus nec naturam modo ueram
illam ueterem, quae fuit ante concretionem, sed antiquas etiam ipsorum
elementorum perpessiones. Nullus quippe ad hoc usque tempus genituram
eorum indicauit, sed tamquam scientibus, quid sit ignis et caetera, sic
loquimur et dicimus initia uniuersitatis, cons tituentes ea quae ne
syllabarum quidem locum uicemque pro ueri examinis ratione obtinent.
Nostra igitur haec est professio nihil ad praesens de uniuersitatis
uel initio uel initiis, ut quidam putant, esse dicendum, non quo sit
ullum impedimentum praeter inextricabilem difficultatem, sed quod ita
instituto sermone sit impossibile admodum perueniri ad explanationem
rei. Neque igitur uos id expectetis nec ego mihi persuadeam posse me
tantum et tanti oneris sustinere. Atque illud potius obseruabo, quod
initio sermonis precario petiui, in rebus imaginariis procliuibusque
ad fallendum rationibus rerum earundem uerisimilibus assertionibus
imaginariisque contentus sim initia singulorum et uniuersorum originem
pandens. Deum ergo etiam nunc auxiliatorem inuocabimus ante auspicium
dictionis, liberatorem ex turbida et procellosa coepti sermonis
iactatione.
Erit ergo initium tale demum uniuersae imaginariae rei, eademque
magnificentius diuidetur. Etenim tunc duae modo species ueniebant in
diuisionem, at nunc tertium quoque aliud oborietur genus. Quippe in
prioribus duo nobis satis abunde sufficere uidebantur, unum perpetuum
carens generatione exemplaris eminentiae, alterum simulacrum et imago
eius aeternitati propagata secundae generationis idque uisibile. At
uero tertium tunc quidem minime diuisimus; at nunc impositura nobis
necessitatem ratio uidetur ire obuiam manumque conserere aduersum
inexpugnabilem omni ratione et omni eloquio fraudem crassis tenebris
inuolutam. Quam igitur eius uim quamue esse naturam putandum est?
Opinor, omnium quae gignuntur receptaculum est, quasi quaedam
nutricula. Atque hoc quod de ea dicitur uerum est quidem, sed dicendum
uidetur paulo apertius; est tamen arduum eo magis, quod praeconfundi
mentis aciem necesse est et aestuare tam de igni quam de caeteris
materiis, qui magis aquam iure aquam dici putarique oporteat quam
terram, cum nulla sit certa et stabilis proprietas corporum quae
cuiusque indicet naturalem germanitatem. Principio ut de aqua, cuius
modo fecimus mentionem, ordiamur: cum astringitur in glaciem, certe
saxum terrenaeque soliditatis corpus et minime fusile apparet, eadem
haec ignita et diffluens discretaque uarie in humorem, spiritum et
aereas auras dissoluitur; aer porro exustus ignem creat rursumque
extinctus ignis aera corpulentior factus instituit, aer item crassior
factus in nubes nebulasque concrescit, quibus elisis et expressis
pluuiae stagnorumque et fontium largitas demumque ex aqua terrenae
moles aggerantur. Atque ita circuitu quodam uires fomentaque
generationis corporibus inuicem sibi mutuantibus nec in una eademque
forma perseuerantibus quae tandem erit certa eorum et a cunctatione
semota comprehensio? Nulla certe. Quapropter de cunctis huius modi
mutabilibus ita est habendum: hoc quod saepe alias aliter formatum
nobis uidetur et plerumque iuxta ignis effigiem non est, opinor, ignis
sed igneum quiddam, nec aer sed aereum, nec omnino quicquam uelut
habens ullam stabilitatem. Denique ne pronominibus quidem ullis
signanda sunt quibus in demonstratione uti solemus, cum dicimus 'hoc,
uel'illud,; fugiunt enim nec expectant eam appellationem quae de his
tamquam existentibus habetur. Igitur ignem quoque eum esse uere
putandum, qui semper idem est, et omne cuius proprietas manet. At uero
id, in quo fieri singula haec uidentur et demum dissolui pereuntiaque
ad alias inde transire formas, solum illud appellandum puto certo
pronomineÑrecte quippe de eo dici posse 'hoc' uel 'illud' -- porro
quod recipit qualitatem uel etiam uerti potest in contrarias
qualitates calidum dici uel candidum, proprioque et certo nomine
appellari quod sit incertum et mutabile minime conuenire. Sed, opinor,
apertius etiamnunc de eodem erit dissertare conandum. Si quis enim
cunctas formas figurasque ex una eademque auri materia fictas iugiter
et sine intermissione in alias atque alias reformet, tunc, si quis
electa qualibet una figura quaerat quae sit, opinor posse firme et
diligenter ac sine reprehensione responderi aurum illud esse nec
addere trianguli cylindriue cuiusue alterius uidebitur. Eadem
et consimilis ratio difficultasque in ea natura, quae cuncta recipit
corpora, reperitur. Haec quippe minime recedit ex condicione propria;
recipit enim cuncta nec ullam ex isdem formam trahit, et cum uelut
intra gremium eius formentur quae recipiuntur, ipsa informis manet
estque usus eius similis molli cedentique materiae, in quam
imprimuntur uaria signacula, moueturque et conformatur omnimode ab
introeuntibus, ipsa nec formam nec motum habens ex natura sua. Quae
uero ingrediuntur, formas mutant aliasque alia et diuersa cernuntur,
eademque quae introeunt et egrediuntur simulacra sunt uere existentium
rerum miro quodam uixque explicabili modo formata ab isdem uere
existentibus rebus, quem ad modum mox demonstrare nitemur pro uiribus.
At uero nunc trinum genus animo sumendum est: quod gignitur, item
aliud in quo gignitur, praeterea tertium ex quo similitudinem trahit
mutuaturque quod gignitur. Decet ergo facere comparationem
similitudinemque impertiri illi quidem quod suscipit matris, at uero
unde obuenit patris, illi autem naturae quae inter haec duo est
prolis. Simul ita intellegendum, fieri non posse, ut una existat
facies, quae omnes rerum omnium formas uultusque contineat uariaque
corporis undique ora demonstret, nisi subiecto prius informi aliquo
corporum gremio, perinde ut quae in picturis substernitur infectio
decolor ad colorum lumina subuehenda. Etenim si erit alicuius eorum
quae in se recipit simile receptaculum, cum quid obueniet dissimile
his quibus simile est, discordabit, opinor, uultus eius cum
introgressi corporis uultu nullamque exprimet similitudinem. Ex quo
fit, ut receptaculi sinus nullam propriam naturaliterque expressam
habeat figuram proptereaque informis intellegatur omni quippe forma
carens, ut qui odora pigmenta conficiunt ante omnia curant, ut nullius
sint odoris proprii quae condientur, susceptura uidelicet humidos
sucos odoraminum, et qui materiis mollibus impressionique cedentibus
insignire formas aliquas uolunt, pure leuigatas apparant nec ullam
omnino formam in apparata leuigatione apparere patiuntur; sic ei, quod
omnibus rerum omnium formis et figuris aeternae uitae mansurisque per
saecula recte insignietur, nulla omnino propria species falsa opinione
tribuenda est. Ideoque facti generati uisibilis animalis matrem
corporeaeque substantiae receptaculum neque terram neque aquam nec
uero ignem uel aera nec quicquam aliud, quod ex his creatum est, nec
uero ex quibus haec ipsa subsistunt appellandum, sed inuisibilem
potius speciem quandam et informem capacitatem mira quadam et
incomprehensibili ratione inter nullam et aliquam substantiam nec
plane intellegibilem nec plane sensibilem positam, sed quae ex his
quae in ea commutantur intellegi tamen posse uideatur. Ignis quidem
pars eius ignita, humectata uero pars eiusdem aqua, si modo expertis
rei pars ulla dici potest; terra quoque et aer ratione illa, si forte
qua simulacra eorum recipit in se, de quibus singulis huius modi
tractatus instituendus uidetur: estne aliquis ignis seorsum positus et
incommunicabilis, item caeterae species, quas concipientes mente
dicimus semper separatas a coetu corporearum specierum fore archetypa
exemplaria rei sensilis, an haec sola sunt quae uidentur quaeque
corporis intentione sentimus, nec praeter haec ulla sunt uspiam, sed
frustra praesumitur esse intellegibiles species, quarum sint imagines
sensiles, easque nihil aliud esse quam uerba? Quod quidem neque
inexaminatum relinqui placet nec ad prolixum natura sua tractatum
minime pertinens ad rem uerborum agmen addendum; at uero si quis
amplae rei finis disceptationem compendio: dirimet, hunc certe
asciscere operae pretium facientis est. Ipse igitur, quid de hac re
sentiam, dicam. Si intellectus itemque uera opinio duae res sunt,
necesse est haec ipsa per semet esse intellectu potius quam sensibus
assequenda; sin uero, ut quibusdam uidetur, uera opinio ab intellectu
nihil differt, omnia quae corpore[a] sentimus certa habenda sunt. Sed
opinor duo esse dicendum, propterea quod utraque magna differentia
distant, quippe quorum alterum doctrina nobis insinuet, alterum
persuasionis assumptio, et alterum quidem semper cum ratione uera,
porro sine ulla ratione alterum, item alterum nulla persuasione
transducibile, alterum nutans, incertum semper et deriuabile. Quid
quod rectae opinionis omnis uir particeps, intellectus uero dei
proprius et paucorum admodum lectorum hominum? Quod cum ita sit,
fatendum est esse eius modi speciem semotam a sensibus in semet
locatam sine ortu sine occasu, quae neque in se recipit quicquam
aliunde neque ipsa procedit ad aliud quicquam, inuisibilem insensilem,
soli mentis intentioni animaduersionique perspicuam; porro quod ab hoc
secundum est, natiuum sensile sustentabile consistens aliquo in loco
et rursum cum immutatione et interitu recedens, sensibus et opinione
noscendum. Tertium genus est loci, quod ne ad interitum quidem
pertinet; sedem porro praebet his quae generantur, sed ipsum sine
sensu tangentis tangitur, adulterina quadam ratione opinabile. Denique
cum id animo intuemur, patimur quod somniantes: putamus enim necesse
esse, ut omne quod est in aliquo sit loco positum regionemque obtineat
ullam, porro quod neque in terra neque in caelo sit minime existere.
Ob quam deprauationem itemque alias consanguineas ne in reputatione
quidem et consideratione uere existentis uereque peruigilis naturae
mente consistimus propter huius modi somnia, cum ne imaginari quidem
ullam huius lubricae speciem formamque ualeamus; propriam quippe
nullam habet et habere omnes uidetur, cum intra gremium eius
conuersione ad aliud ex alio formae transfigurantur. Idemque hoc in
altero, inter aliquam et nullam substantiam positum, inueniturÑsuam
nullam habet nec tamen nihil estÑ, at enim uere existentium rerum
assertio perspicua rationis luce firmatur docens, dum quidem erit hoc
aliud itemque illud aliud, neutrum in neutro posse consistere nec
simul idem unum et duo fieri.
Haec est meae quidem sententiae mens esse et ante mundi quoque
sensilis exornationem fuisse tria haec: existens locum generationem.
Igitur generationis nutriculam humectatam modo, modo ignitam,
terraeque item et aeris formas suscipientem caeterasque pedissequas
passiones perpetientem omniformem uisu uideri; quod tamen priuatim
neque similibus uiribus neque exaequatis potentiis instruatur, nihil
esse eius aequale, sed undique uergentem et in pronum uel absonum
praeponderantem agitari quidem materiis agitantibus inuicemque
reciproco pulsu pulsare atque agitare materias. Ex quo fluctu turbatas
materias in diuersa raptari discernique a se, perinde ut quae in
frumenti purgatione pistoriis instrumentis motu et excussione discerni
uidemus, grauia quidem et solida seorsum, tenuia uero et leuia in
aliam partem; sic illa quattuor uelut in euripo fluctuante iactari uel
machina quadam facta ad motus ciendos dissimillima quaeque a
dissimillimis plurimum, aliqua uero similitudine sociata nequaquam
disparari proptereaque sedibus fuisse diuisa ante mundi scilicet
exornationem. Ac tunc quidem erat huius modi rationis expers rerum
inordinata confusio, sed ubi cuncta redigi ad modum placuit, ignem
primo terramque et aera atque aquam continuauit opifex deus, non talia
ut nunc sunt, sed quae praeferrent elementorum uestigia in eo squalore
ac deformitate qui apparet in his quibus diuina deest prospicientia;
nunc uero singulis luce ac specie tributa numerus quoque illustratorum
omnium genituram sequebatur pulchris omnibus ex non talibus quondam
institutis. Nunc iam ordinationem genituramque eorum singillatim
demons trari conuenit nouo qui de m et inu sitato genere demon
strationis, uerum uobis, qui omnes eruditionis ingenuae uias
peragraueritis, neque incognito et ex leui admonitione perspicuo.
TIMAEI PLATO
PRAEFATIO
Isocrates in exhortationibus suis uirtutem laudans, cum omnium bonorum
totiusque prosperitatis consistere causam penes eam diceret, addidit
solam esse quae res impossibiles redigeret ad possibilem facilitatem.
Praeclare; quid enim generosam magnanimitatem uel aggredi pigeat uel
coeptum fatiget, ut tamquam uicta difficultatibus temperet a labore?
Eadem est, opinor, uis amicitiae parque impossibilium paene rerum
extricatio, cum alter ex amicis iubendi religione, alter parendi uoto
complaciti operis adminiculentur effectui. Conceperas animo florente
omnibus studiis humanitatis excellentique ingenio tuo dignam spem
prouenturi operis intemptati ad hoc tempus eiusque usum a Graecis
Latio statueras mutuandum. Et quamquam ipse hoc cum facilius tum
commodius facere posses, credo propter admirabilem uerecundiam, ei
potius malueris iniungere quem te esse alterum iudicares. Possemne,
oro te, quamuis res esset ardua, tanto honore habito de quo ita
senseras iniunctum excusare munus et, qui numquam ne in sollemnibus
quidem et usitatis uoluntatibus ullum officium recusassem, huic tanto
tamque honesto desiderio contradicere, in quo declinatio speciosi
muneris excusatione ignorationis callida esset scientiae futura
simulatio? Itaque parui certus non sine diuino instinctu id mihi a te
munus iniungi proptereaque alacriore mente speque confirmatiore primas
partes Timaei Platonis aggressus non solum transtuli sed etiam partis
eiusdem commentarium feci putans reconditae rei simulacrum sine
interpretationis explanatione aliquanto obscurius ipso exemplo
futurum. Causa uero in partes diuidendi libri fuit operis prolixitas,
simul quia cautius uidebatur esse, si tamquam libamen aliquod ad
degustandum auribus atque animo tuo mitterem; quod cum non
displicuisse rescriberetur, faceret audendi maiorem fiduciam.
PARS PRIMA TIMAEI PLATONIS
SOCRATES TIMAEUS HERMOCRATES CRITIAS
SOCRATES. Unus duo tres; quartum e numero, Timaee, uestro requiro, ut,
qui hesterni quidem epuli conuiuae fueritis, hodierni praebitores
inuitatoresque ex condicto resideatis.
TIMAEUS. Languor eum repente, ut fit, ortus moratur. Nec enim sponte
se tali coetu tantaeque rei tractatu et communicatione fraudaret.
SOCRATES. Ergo tui et item horum erit officii complere id quod deest
participis absentia.
TIMAEUS. Aequum postulas. Denique enitemur omnes pro uiribus; neque
enim fas est laute acceptos heri minoris tibi apparatus repraesentare
conuiuium.
SOCRATES. Tenetis certe memoria praescriptam uobis a me tractatus
normulam.
TIMAEUS. Partim tenemus; in quibus porro nutabit memoria, praesens
ipse in tempore suggeres. Immo, nisi erit molestum, breuiter ab
exordio dicta demum retexe, quo digestus ordo solidetur.
SOCRATES. Ita fiet. Cardo, nisi fallor, disputationis hesternae res
erat publica, qualis mihi quibusque institutis et moribus ciuium
uideretur optima.
TIMAEUS. Nobis certe qui audiebamus, o Socrate, ad arbitrium probata.
SOCRATES. Quid illud? Nonne inter initia cultores agrorum caeterarumque
artium professores a destinata bellicis negotiis iuuentute secreuimus?
TIMAEUS. Sic factum est.
SOCRATES. Tributo nempe caeteris quod cuique eximium a natura datum est
solis his qui pro salute omnium bella tractarent unum hoc munus
iniunximus protegendae ciuitatis uel aduersum externos uel aduersum
intestinos ac domesticos hostes, mitibus quidem iudiciis erga
oboedientes, utpote consanguineos naturaque amicos, asperis autem
contra armatas acies in congressionibus Martiis, biformi siquidem
natura praeditos, in tutela patriae ciuiumque ferociores, porro in
pacis officiis religione sapientes proptereaque mites suis, aduersum
alienigenas feroces.
TIMAEUS. Memini.
SOCRATES. Quid? Huius ipsius ancipitis naturae magisterium et quasi
quandam nutricationem nonne in exercitio corporum gymnasiorumque
luctamine, animorum item placiditatem constituebamus in delinimentis
et affabilitate musicae caeterarumque institutionum quas adulescentes
ingenuos scire par est?
TIMAEUS. Ita.
SOCRATES. At uero hac educatione altis auri argentique et
supellectilis caeterae possessionem cuiusque propriam nullam esse aut
existimari licere praediximus sed sola mercede contentos, exhibentibus
quorum salutem tuerentur, uti communiter tanta quae satis sit
occupatis erga custodiam communis salutis et a caetera functione operis
cessantibus.
TIMAEUS. Dicta haec omnia in istum modum sunt.
SOCRATES. De feminis quoque opinor habitam mentionem, quod similes
eiusdemque naturae maribus conueniat effingi sine ulla mo rum
differentia, quo uterque sexus isdem et communibus institutis regatur.
Quid de procreandis suscipiendisque liberis? An uero hoc ita ut
caetera, quae praeter opinionem hominum consuetudinemque uitae dici
uidentur, memorabile uiuaciorisque tenacitatis de existimandis
communibus nuptiis communique prole, si suos quisque minime
internoscat affectus proptereaque omnes omnibus religionem
consanguinitatis exhibeant, dum aequales quidem fratrum et sororum
caritate beniuolentiaque ducantur, maioribus uero parentum religio
eorumque antiquioribus auorum exhibeatur atque atauorum reuerentia
infraque filiis et nepotibus debita caritas atque indulgentia
conualescat?
TIMAEUS. Haec quoque facilia memoratu et a nobis retinentur optime.
SOCRATES. Quid illud, quod sine odio atque aemulatione nubentium
melioribus procis melius moratae uirgines sortito obueniant,
inferiores porro inferioribus? Non tenetis saluberrimam sortis fraudem
curantibus in utroque sexu praefectis nuptiarum, quo suam quisque
fortunam sortis improsperam culpet nec praelationem doleat alterius?
TIMAEUS. Hoc quoque memoria tenemus.
SOCRATES. Illud etiam promulgatum puto, lectorum fetus parentum summa
cura, utpote naturale bonitatis priuilegium praeferentes, alendos.
TIMAEUS. Id ipsum.
SOCRATES. Caeteros alii cuidam usui patriae futuros processuque
aetatis eorum nihilo remissiore cura notanda pueritiae et item
adulescentiae merita, quo tam ex secundi ordinis populo prouehantur ad
primum ordinem propugnatorum qui merebuntur quam ex his qui a parentum
uirtute degenerauerint ad secundae dignitatis ordinem relegentur.
Ecquid ergo, Timaee, satis uidetur factum recepto cunctis partibus
orationis hesternae strictim licet compendioque decursis an aliquid
etiam uultis addi?
TIMAEUS. Nihil sane.
SOCRATES. Scisne igitur, quid ego de ista re publica sentiam quodue
et quantum animi desiderium feram?
TIMAEUS. Quid illud?
SOCRATES. Ut si quis uisis eximiae pulchritudinis ac uenustatis
animalibus pictis uel etiam uiuentibus quidem sed immobiliter
quiescentibus motus actusque et certamen aliquod eorum spectare
desideret, sic ego nunc informatae urbis adumbrataeque sermone populum
agentem aliquid cum finitimis ciuitatibus in pace aut bello dignum
tanta fama et educatione magna quadam expectatione deposco. Quippe
fateor, o Critia et Hermocrate, non eum esse me qui tantam indolem
digne laudare possim. Nec mirum non posse me, quando nec ueteres
quidem auctores uel praesentis saeculi poetas posse confidam, non quo
contemnam poeticam nationem, sed quod euidens perspicuumque sit
imitandi peritos ea demum aemulari posse perfecte quorum ab ineunte
aetate habeant usum experientiamque et in quibus propemodum sint
educati, at uero incogniti moris peregrinaeque insti|tutionis
imitationem effictam, praesertim oratione seu uersibus, praeclaris
licet praestantibusque ingeniis esse difficilem. Sophistas quoque
uerborum agmine atque inundatione sermonis beatos iudico, uereor tamen
ne, ut sunt uagi palantesque nec certis propriis que sedibus ac
domiciliis, philosophorum mores et instituta ciuilis prudentiae ne
coniectura quidem assequi ualeant nec demonstrare caeteris, cuius modi
esse debeant officia pacata et item in bellis fides prouecti ad
sapientiam populi. Superest igitur solum uestrae eruditionis ingenium
nutritum cura publica philosophiaeque naturali studio flagrans,
siquidem Timaeus iste ex Locris, quae urbs Italiae flos est,
nobilitate diuitiis rerum gestarum gloria facile princeps idemque ad
hoc tempus arcem obtineat amoris sapientiae; Critiam uero, utpote
ciuem, sciamus in studiis humanitatis omnibus apprime uigere; de
Hermocratis porro natura educationeque facta et accommodata rebus his
de quibus agimus explicandis dubitare nullum puto. Ideoque iubentibus
uobis hesterno die facile parui quaeque mihi uisa sunt de publicis
disserenda esse impigre sum executus illud cogitans reliquas partes
instituti operis a nullo commodius posse explicari. Denique impleto
competenter officio finitoque sermone contendi a uobis quoque mutuum
fieri uosque imperatum munus recepistis; et adsum, ut uidetis, paratus
ad desponsam dapem.
HERMOCRATES. Nos quoque omnes, ut pollicitus est modo
Timaeus, iniunctum nobis a te munus pro uiribus exequemur, praesertim
cum nulla excusandi competat ratio; namque et praeterito die mox
conuentu soluto cum ad hospitium rediremus quo suscepti a Critia sumus
et ibidem postea de ipsa re habuimus tractatum non otiosum. Hic igitur
nobis ex historia uetere narrationem recensuit quam uelim, Critia,
repetas, ut, cum cognouerit Socrates, aestimet sitne futura utilis ad
imperatae remunerationis effectum.
CRATES. Sic fieri conuenit, si tertio consorti muneris Timaeo non
aliter uidetur. Audi, o Socrate, miram quidem sed plenam fidei
ueritatisque rem, ut e numero septem sapientium primarius Solo
recensebat, quem aui mei et consortis in nomine Critiae fuisse aiunt
admodum familiarem. Quo referente puer ego accepi res gestas huius
urbis memorabiles diuturnitate interituque hominum annullatas
euanuisse, inter quas unam prae caeteris illustrem, cuius fiet
commemoratio, quo tam penes te gratia collocetur quam debita deae,
cuius hodierna pompa est, instauretur ueneratio. Narrabat ergo grandis
natu, ut qui ad nonagesimum iam propmquaret annum, me tunc agente
annos decem, publicis caerimoniis celebri die orta causa
commemorationis ex Solonis uersuum cantilena; erat enim sollemne
familiae nostrae festis diebus nos pueros ad certamen memoriae
propositis inuitare praemiis puerilibus. Multis ergo carminibus tam
ueterum quam nouorum poetarum memoriter pronuntiatis, inter quae
Solonis aliquanto pluribus, ut quae nouitas commendaret ad gratiam,
memini quendam, siue quod ita iudicaret seu quod uellet Critiam
promereri, dixisse plane Solonem uideri sibi non solum prudentia
caeteris laude dignis, sed etiam carminibus praestitisse. Igitur senex,
ualde enim memini, laetatus eximie, "Quid, si non perfunctorie sed
dedita opera poeticam fuisset," inquit, "executus Solo, mi Amynander,
uel sermonem quem ab Aegypto reuersus instituerat implesset, a quo
quidem seditionibus caeteraque intemperie ciuilis dissensionis
irnpediente desciuit? Non opinor minorem Hesiodo uel Homero futurum
fuisse." Et ille "Quinam iste fuit, o Critia, sermo uel qua de re
institutus?" "De maximo", inquit, "eximiae uirtutis et famosissimo
titulo quem gessit haec ciuitas, cuius extincta memoria est tam morte
eorum qui gesserunt quam impendio temporis." "Dic, quaeso,,, inquit,
"o Critia, quod illud opus et quatenus actum et a quibus compertum
Solo tuus recensebat." "Est", inquit, "Aegypti regio Delta, cuius e
uertice Nili scinduntur fluenta, iuxta quam Sais nomine ciuitas magna,
quam regit mos uetus lex Saitica nuncupatus. Ex hac urbe Amasis fuit
imperator. Conditor uero deus urbis Aegyptia lingua censetur Neuth,
Graeca dicitur Athena. Ipsi porro homines amatores Atheniensium
istiusque urbis cognatione se nobilitari prae se ferunt. Quo Solo
profectum se satis hospitaliter honoratum esse referebat expertumque
liquido, quod de uetustatis memoria nullus nostrae nationis uir ne
tenuem quidem habeat scientiam. Denique cum in conuentu sacerdotum,
penes quos praecipua sit memoria uetustatis, eliciendi studio quae
scirent uerba faceret de antiquissimis historiis Athenarum, Phoroneo
et Nioba, postque inundationem mundi de Pyrrha et Deucalione,
studioseque prosequi pergeret prosapiam renouatae gentis hu manae
usque ad memoriam parentum annorumque numerum recenseret, inrisum se
esse a quodam ex sacerdotibus qui diceret: "O Solo, Graeci pueri
semper estis nec quisquam e Graecia senex." Cur istud diceret
percontatum Solonem. "Quia rudi nouellaque estis memoria semper nec
est," inquit, "ulla penes uos cana scientia. Nec immerito; multae
quippe neces hominum partim conflagratione partim inundationibus
uastantibus acciderunt. Denique illa etiam fama, quae uobis quoque
comperta est, Phaethontem quondam, Solis filium, affectantem officium
patris currus ascendisse luciferos nec seruatis sollemnibus
aurigationis orbitis exussisse terrena ipsumque flammis caelestibus
conflagrasse, fabulosa quidem putatur, sed est uera. Fit enim longo
interuallo mundi circumactionis exorbitatio, quam inflammationis
uastitas consequatur necesse est. Tunc igitur hi qui in siccis et
editis locis mansitant magis pereunt quam uicini litoribus et fluuiis;
nobis porro Nilus cum in plerisque rebus salutaris tum aduersum huius
modi pericula meatu inriguo perennique gurgite obiectus arcet exitium.
Item cum terra erit humore abluenda, pastores quidem uestri montium
edita capessentes periculo non continguntur, at uero ciuitates in
planitie sitae cum populis suis rapiuntur ad maria; quibus periculis
regio ista minime contingetur, non enim ut in caeteris regionibus humor
in planitiem superne manat, sed ex imo per eandem planitiem tranquillo
reditu stagnis detumescentibus remanat. Quae causa monumentorum
publicorum priuatorumque perseuerantiam nutrit studioseque tam nostrae
nationis rerum gestarum memoria quam caeterarum gentium, quas uel fama
nobis per cognitionem tradit, descripta templorum custodiis
continetur. Apud uos et caeteros nunc plane et nuper refectae
monumentorum aedes ictae caelesti demum liquore procumbunt
inuolutaeque litteris publicis cum antiquioris historiae memoria
dissipantur, ut necesse sit nouo initio uitae nouoque populo nouam
condi memoriam litterarum. Qua ratione fit, ut neque uestras proprias
res antiquas nec aliorum sciatis eaque ipsa, quae recensere memoriter
arbitrabare non multum distant a puerilibus fabulis, principio quod
unius modo memineris inundationis, cum infinitae praecesserint, dehinc
quod optimum uestrorum maiorum genus nesciatis ex quo tu et
Athenienses caeteri estis exiguo semine facti tunc superstite publicae
cladi. Fuit enim olim Atheniensium ciuitas longe caeteris praestans
morum bonitate ac potentia uirium belloque et pace memoranda eiusque
opera magnifica omnem, sicut nos accepimus, quamuis praeclarae gloriae
illustrationem obumbrantia". Tum admiratum Solonem orare atque
obsecrare, ut sibi omnia sacerdos de ueteribus ciuibus reuelaret et
illum "Nulla est inuidia" respondisse, "praesertim cum et tibi sit
mos gerendus et honor debitus amicae ciuitati referendus et id me
facere cogat ueneratio deae quae utramque urbem condidit educauit
instituit, priorem uestram annis fere mille ex indigete agro et
Uulcanio semine, posteriorem hanc nostram octo milibus annis post, ut
sacris delubrorum apicibus continetur. De his ergo maioribus uestris
audies, o Solo, qui ante nouem milia annorum uixerunt, quibus sint usi
legibus quamque amplis et quam praeclaris facinoribus nobilitati; si
probationem desiderabis, post ex otio sacras litteras recensebimus. Ac
primum leges intuere; fors enim multa reperies indicia germanitatis,
uel quod sacerdotiis praediti separatim a caetero populo manent, ne
contagione aliqua profana castitas polluatur, uel quod uaria opificum
genera ita inter se discreta sint, ut promisce nullus operetur.
Pastores uero et item penes quos est uenandi colendique ruris
exercendique scientia, disparatas sedes habent a propugnatorum
armataeque iuuentutis castris et insignibus ipsorumque insignium idem
usus et differentia tam hic quam apud uos etiamnunc habetur: clipeorum
tegmen, thoracum indumenta, iaculorum amentata missilia. Prudentiae
uero curam ubi maiorem leges habendam sanciunt aut honestas apud quos
tantam dignitatem obtinet in uitae muneribus et officiis? Quid
diuinatio? Quid medela? Nonne ad homines instinctu conditricis deae
commeauerunt? Hac quippe exornatione priorem uestram urbem sepsit
honestauitque numen quod condidit, electo salubri subtiliumque
ingeniorum et prudentiae feraci loco. Utpote enim bellicosa et sapiens
dea regionem eligendam censuit talem, quae sui similes esset uiro
seditura. His ergo legibus uel hone stioribus et iam institutis ad
omnem uirtutem eruditi ueteres Athenienses, utpote diuinae prosapiae
germani, maximis et ultra humanae gloriae captum titulis laudum
nobilitati sunt. E quibus unum eminens et praedecorum facinus in
monumentis ueteribus inuenimus: immanem quondam iniuriis et
inexpugnabilem numero manum, quae prope iam cunctam Europam atque
Asiam subegisset, a uestris legionibus esse deletam ex Atlantico mari
bellum omnibus gentibus et nationibus inferentem. Tunc enim fretum
illud erat, opinor, commeabile habens in ore ac uestibulo sinus
insulam, quod os a uobis Herculis censetur columnae; quae quidem
insula fertur aliquanto maior fuisse quam Libya atque Asia. Simul ergo
per eam perque contiguas alias insulas iter tunc illud agentibus
commeatus patebat usque ad defectum insularum et initium terrae
continentis, uicinae uero mari; quippe hoc intra os siue Herculeas
columnas fretum angusto quodam litore, in quo etiam nunc portus
ueteris apparent uestigia, diuiditur a continenti, at uero illud
pelagus immensae atque inaestimabilis magnitudinis uerum mare. Igitur
in hac Atlantide insula maxima et admirabilis potentia extitit regum
omnem insulam finitimasque alias obtinentium maximaeque parti
continentis dominantium, siquidem tertiae mundi parti, quae Libya
dicitur, usque ad Aegyptum imperarunt, Europae uero usque ad Tyrrhenum
mare. Quae quidem uis potentiaque collecta et armata nostram, o Solo,
uestramque regionem, ho'c amplius eas gentes quae intra Herculis
columnas consistunt adoriri et expugnare gestiit. Tunc ergo uestrae
ciuitatis uirtus ultra omnem gloriam enituit, quod pro communi omnium
salute ac libertate desperantibus deserentibusque metu communem
custodiam cunctis magnitudine animi bellicisque artibus assecuta est,
ut per extrema discrimina erumpens hostes humani generis primo
fugaret, dehinc funderet, libertatem subiugatis redderet, intactos in
sua genuinaque libertate seruaret. Neque ita multo post accidit, ut
motu terrae et illuuione diei noctisque iugi praeclara illa uestra
militaris iuuentus periret et Atlantis insula tota sine indicio
prioris existentiae submergeretur, nisi quod pelagus illud pigrius
quam caetera crasso dehiscentis insulae limo et superne fluctibus
concreto habetur."
Haec sunt, o Socrate, quae Critias uetus a Solone sibi relata et
exposita narrauit. Sed cum praeterito die de rebus publicis deque
pacatis officiis militaribusque tractares, subiit quaedam me ex
recordatione miratio non sine deo dici quae diceres, siquidem, quam
constituebas oratione rem publicam, eadem aut certe proximae
similitudinis uideretur ei quam ex Critiae relatione compereram;
reticui tamen ueritus ne, si quaesitum aliquid a me foret, dehinc
obliuionis incommodo minime expedirem, ridiculus essem maluique apud
memet ipsum de memoria prius experiri. Ex quo factum est, ut cito
consentirem imperio tuo, quod confidebam facile me, si recordatione
memoriam exercuissem, posse reminisci. Itaque, ut hic modo dixit, tam
hesterno i die post digressum protinus ad praesentes retuli quam
nocturnis uigiliis omnia scrutinabundus recuperaui certumque illud
expertus sum tenaciorem fore memoriam eorum quae in prima aetate
discuntur. Quippe haud confidam quae pridie audierim an referre possim
postridie, cum quae puer cognouerim incolumi memoria plane retexam;
nisi forte maior in illa aetate cognitionis delectatio altius insignit
mentibus cognita, fors etiam quod studiosa senis et assidua relatio
meracam quandam et inobsoletam infecerit animo notam. Quare ut id ad
quod omnia quae dicta sunt pertinent eloquar, dicere sum paratus, non
ut narrationem retexam, sed ut ostendam rem publicam et populum
sermone Socratis hesterna disputatione adumbratum non picturatam
effigiem beatae ciuitatis, sed uere beatam ciuitatem et uiuum populum
quondam fuisse propugnatoresque, quos iste instituebat ad tolerantiam
laborum uirtutemque animi gymnasiis et musica mansuetudine, maiores
nostros fuisse, quos ille sacerdos Aegyptius praedicaret, quando facta
eorum nutrimentis ab hoc memoratis institutisque conueniant. Imperato
quippe nobis a Socrate muneri non aliter satisfieri posse arbitror
nisi consensu omnium participum officii recepti probabitur illam quam
Socrates uario sermone depinxit urbem ueteres Athenas fuisse. Quare,
mi Socrate, fieri huiusce modi remuneratione contentus aestima.
SOCRATES. Nullam uero aliam, Critia, magis approbo quam istam ipsam
quae est propria praesentium feriarum, magnificum uero illud non
fictam commenticiamque fabulam, sed ueram historiam uitae possibilis
fato quodam a me uestris animis intimatam. Quare fortuna prosperante
pergite iter institutae orationis; ego, ut probum auditorem decet,
attento silentio mentem atque aures parabo.
CRATES. Etiamne consideras, o Socrate, si est commoda dispositio
debiti apparatus tibi? Placuit enim nobis Timaeum quidem, utpote in
astronomia caeteris eminentem naturaeque rerum arcana rimatum, principe
loco dicere orsum a mundi sensibilis constitutione usque ad genus
hominum generationemque, me uero susceptis ab hoc hominibus eiusdem
oratione formatis, tua porro ad egregiam frugem imbutis et eruditis
legum sanctiore moderamine, iuxta Solonem uero uel sacros Aegyptiorum
libros reuocare ciues clarissimos ueteres et ante hos constituere
spectaculum uenerabile populi, quem inundatione submersum profundo
maris Aegyptiorum monumentorum fama celebrauit, atque ita ut de
maioribus nostris sermonem contexere.
SOCRATES. Ne ego magnifice sum inuitatus hodie, ut ex ordinatione
apparatus intellegi datur. Ergo age, Timaee, deliba coeptum uocata, ut
mos est, in auxilium diuinitate.
TIMAEUS. Vere, mi Socrate, nam cum omnibus mos sit et quasi quaedam
religio, qui uel de maximis rebus uel de minimis acturi aliquid sunt,
precari ad auxilium diuinitatem, quanto nos aequius est, qui
uniuersitatis naturae substantiaeque rationem praestaturi sumus,
inuocare diuinam opem, nisi plane saeuo quodam furore atque
implacabili raptamur amentia. Sit igitur meis precibus comprehensum
maxime quidem, ut ea dicantur a nobis quae placeant deo, tum ut nobis
quoque ipsis consequenter propositoque operi decenter profemur et,
quatenus uos quidem facile assequamini, ego iuxta anticipatam animo
speciem orationis expediam.
Est igitur, ut mihi quidem uidetur, in primis diuidendum, quid sit
quod semper est, carens generatione, quid item quod gignitur nec est
semper, alterum intellectu perceptibile ductu et inuestigatione
rationis, semper idem, porro alterum opinione cum inrationabili sensu
opinabile proptereaque incertum, nascens et occidens neque umquam in
existendi condicione constanti et rata perseuerans. Omne autem quod
gignitur ex causa aliqua necessario gignitur; nihil enim fit, cuius
ortum non legitima causa et ratio praecedat. Operi porro fortunam dat
opifex suus; quippe ad immortalis qui dem et in statu genuino
persistentis exempli similitudinem atque aemulationem formans operis
effigiem honestum efficiat simul crum necesse est, at uero ad natiuum
respiciens generatumque contemplans minime decorum. Omne igitur caelum
uel mundus seu quo alio dignatur nomine -- faciendum est enim, quod in
omni tractatu fieri decet, ut inter initia consideretur, quid sit quo
de agitur; item mundus fueritne semper citra exordium temporis an sit
originem sortitus ex tempore, considerandum -- factus est, utpote
corporeus et qui uideatur atque tangatur, cuncta siquidem huius modi
sensilis corporeaeque naturae, sensilia porro ea quae opinio sensu
aliquo commota praesumit eaque omnia facta sunt habentque ex aliqua
generatione substantiam; at uero ea quae fiunt habere auctorem suum
constitit. Igitur opificem genitoremque uniuersitatis tam inuenire
difficile quam inuentum impossibile digne profari. Certe dubium non
est, ad cuius modi exemplum animaduerterit mundani operis fundamenta
constituens, utrum ad immutabile perpetuamque obtinens prop rietatem
an ad factum et elaboratum. Nam si est -- ut quidem est --
pulchritudine incomparabili mundus, opifexque et fabricator eius
optimus, perspicuum est, quod iuxta sincerae atque immutabilis
proprietatis exemplum mundi sit instituta molitio, sin uero, quod ne
cogitari quidem aut mente concipi fas est, ad elaboratum. Quod cum sit
rationis alienum, liquet opificem deum uenerabilis exempli normam in
constituendo mundo secutum -- quippe hic generatorum omnium
speciosissimus, ille auctor maximus -- operisque sui ratione
prudentiaque his quae semper eadem existunt accommodatus imago est,
opinor, alterius. Et quoniam rationem originis explicare non est
facile factu, distinguendae sunt imaginis exemplique naturae. Causae
quae, cur unaquaeque res sit, ostendunt, earundem rerum consanguineae
sunt; ita constantis quidem generis stabilisque naturae et intellectui
prudentiaeque perspicuae rei causa et ratio constans perspicueque et
inexpugnabilis reperitur, at uero eius quae ad similitudinem
constantis perpetuaeque rei facta est ratio, utpote imaginis
imaginaria simulacrumque rationis, perfunctoriam similitudinem
mutuatur quantoque est melior essentia generatione, tanto fama et
opinionis incerto praestantior ueritas. Quare praedico iam nunc,
Socrate: si, dum de natura uniuersae rei disputatur, minime
inconcussas inexpugnabilesque rationes afferre ualuerim, ne miremini,
quin potius illud intuere, si nihilominus quam quiuis alius
consentaneas assertiones afferam; memento enim tam me qui loquor quam
uos qui iudicatis homines fore atque in rebus ita sublimibus mediocrem
explanationem magni cuiusdam esse onus laboris.
SOCRATES. Omnes tibi, o Timaee, ueniam largimur uolentes, et tamen
principium orationis admiror; superest, ut leges quoque sacri
certaminis exequaris.
TIMAEUS. Dicendum igitur, cur rerum conditor fabricatorque geniturae
omne hoc instituendum putauerit. Optimus erat, ab optimo porro inuidia
longe relegata est. Itaque consequenter cuncta sui similia, prout
cuiusque natura capax beatitudinis esse poterat, effici uoluit; quam
quidem uoluntatem dei originem rerum certissimam si quis ponat, recte
eum putare consentiam. Volens siquidem deus bona quidem omnia
prouenire, mali porro nullius, prout eorum quae nascuntur natura fert,
relinqui propaginem, omne uisibile corporeumque motu importuno
fluctuans neque umquam quiescens ex inordinata iactatione redegit in
ordinem sciens ordinatorum fortunam confusis inordinatisque praestare.
Nec uero fas erat bonitati praestanti quicquam facere nisi pulchrum
eratque certum tantae diuinitati nihil eorum quae sentiuntur, hebes
dumtaxat nec intellegens, esse melius intellegente, intellectum porro
nisi animae non prouenire. Hac igitur reputatione intellectu in anima,
porro anima in corpore locata, totum animantis mundi ambitum cum
ueneranda illustratione composuit. Ex quo apparet sensibilem mundum
animal intellegens esse diuinae prouidentiae sanctione.
Hoc ita posito quae sequuntur expedienda sunt: ad cuius
animantis similitudinem constituerit eum suus conditor. Speciali
quidem nemini similem -- siquidem perfectio in genere est, non in
specie, proptereaque mundus imperfectae rei similis minime perfectus
esset -at uero eius, in quo omnia genera et quasi quidam fontes
continentur animalium intellegibilium, siquidem animalium genera
mundus alter complectitur perinde ut hic nos et caetera subiecta uisui
et caeteris sensibus. Ergo intellegibili substantiae praecellenti
principalique naturae omnifariam quoque perfectae deus opifex gigni
simile uolens sensibile animal unum et uisibile constituit, naturae
suae conuenientia cuncta quae uita fruuntur intra conseptum et limitem
suum continens. Nunc, utrum recte mundum unum dixerimus an plures dici
oportuerit uel innumerabiles, etiam considerandum. Unum plane, quoniam
iuxta exemplum formatus est, id enim quod uniuersa continet
intellegibilia cum alio secundum esse non poterat; utrum enim ex
duobus contineret omnia non, opinor, liqueret nec esset unum et
simplex initium cuncta continens, sed coniugatio copulata. Ut igitur
exemplari, cuius aemulationem mutuabatur, etiam in numero similis
esset, idcirco neque duo nec innumerabiles mundi sed unicus a deo
factus est.
Et quia corpulentus uisibilisque et contiguus erat merito
futurus, sine igni porro nihil uisibile sentitur nec uero tangi
quicquam potest sine soliditate, soliditas porro nulla sine terra,
ignem terramque corporis mundi fundamenta iecit deus. Quoniamque nulla
duo sine adiunctione tertii firme et indissolubiliter cohaerent --
nexu enim medio extrema nectente opus est, nexus uero firmissimus ille
certe est, qui et se ipsum et ea quae secum uinciuntur facit unum --
hoc porro modus et congrua mensura partium efficit. Cum enim ex tribus
uel numeris uel molibus uel ulla alia potentia medietas imo perinde
quadrat ut summitas medio, rursumque ut imum medio, sic medietas
summo, tunc certe medietas a summo et item imo nihil differt rursumque
extimis illis ad medietatis condicionem atque ad eiusdem parilitatem
redactis cum medietas quoque extimorum uicem suscipit, fit, opinor, ut
tota materia una et eadem ratione societur eoque pacto eadem sibi
erunt uniuersa membra, quippe cum eorum sit una condicio; unis porro
effectis membris unum erit atque idem totum. Quare, si corpus
uniuersae rei longitudinem et latitudinem solam, crassitudinem uero
nullam habere deberet essetque huius modi, qualis est corporum
solidorum superficies, una medietas sufficeret ad semet ipsam
uinciendam et extimas partes. Nunc quoniam soliditate opus erat
mundano corpori, solida porro numquam una sed duabus medietatibus
uinciuntur, idcirco mundi opifex inter ignem terramque aera et aquam
inseruit libratis isdem elementis salubri modo, ut quae cognatio est
inter ignem et aera, eadem foret inter aera et aquam, rursum quae
inter aera et aquam, haec eadem in aquae terraeque societate
consisteret. Atque ita ex quattuor supra dictis materiis praeclaram
istam machinam uisibilem contiguamque fabricatus est amica partium
aequilibritatis ratione sociatam, quo immortalis indissolubilisque
esset aduersum omnem casum excepta fabricatoris sui uoluntate.
Igitur quattuor illa integra corpora et sine ulla delibatione ad mundi
continentiam sumpta sunt. Ex omni quippe igni et item totis illis
reliquis, aere aqua terra, constructus est nulla uel corporis uel
potentiae parte derelicta contemptaque, propterea ut perfectum animal
esset, utpote ex integris corporibus perfectisque conflatum, hoc
amplius ut aeternae compos incolumitatis foret. Videbat enim eam esse
naturam corporis, ut ei facile importuna caloris accessione uel contra
frigoris omniumque huius modi, quae in magna sunt uiolentaque
potentia, noceretur. Quo consilio quaque reputatione unum perfectum ex
perfectis omnibus citra senium dissolutionemque composuit formamque
dedit ei congruam, quippe animali cuncta intra suum ambitum animalia
et omnes eorum formas regesturo: globosam et rotundam, quae a
medietate ad omnem ambitum extimarum partium spatiis aequalibus
distat, quo totus sui similis foret, meliorem similitudinem
dissimilitudine iudicans. Leuem porro globum undique uersum
extrinsecus expoliuit non otiose, siquidem neque uidendi necessarius
esset usus, cunctis intra globum uisibilibus regestis, nec auditus,
nullo extra posito audiendo sono, nec uero respirandi adiumento opus
-- quippe omnis coercebatur intrinsecus spiritus -nec membris quidem
talibus per quae nouo admisso cibo uetus liquore posito pelleretur.
Neque enim quicquam ex eo recedebat nec erat accedendi facultas
cunctis coercitis, sed corruptela partium intra se senescentium uicem
quandam obtinebat cibatus idemque ut ageret et pateretur etiam omnia
mundi globus partibus suis intra se agentibus ac perpetientibus. Nec
uero manus ei necessarias esse duxit, cum nihil superesset
comprehendendum, nec pedes, quoniam ex septem motibus non locularis ei
quisquam sed rationabilis competebat, qui animarum proprius est
circuitus neque ullum locum ex loco mutans ideoque in orbem fertur et
uelut fixo circumuolat cardine; proptereaque rata et inerrabilis eius
agitatio est.
Haec igitur aeterni dei prospicientia iuxta natiuum et umquam futurum
deum leuem eum et aequiremum indecliuemque et a medietate undique
uersum aequalem exque perfectis uniuersisque totum perfectumque
progenuit. Animam uero in medietate eius locauit eandemque per omnem
globum aequaliter porrigi iussit, quo tectis interioribus partibus
extima quoque totius corporis ambitu animae circumdarentur. Atque ita
orbem teretem in orbem atque in suum ambitum uoluit conuerti et moueri
solum praecipuum, qui uirtutum praestantia sufficeret conciliationi
propriae nec extraordinario cuiusquam indigeret auxilio, amicumque
semper sibi; ideoque summe beatum, diuina potentia praeditum, genuit.
Nec tamen eo quo nos ad praesens loquimur ordine ortum animae deus
annuit iunioremque et posteriorem corporibus eam fecit -- neque enim
decebat rem antiquiorem a post genita regi -- sed hominibus mos est
passim praepostereque et sine obseruatione ordinis fari: at uero deus
tam antiquitate quam uirtutibus praeire animam naturae corporis iussit
dominamque eam et principali iure uoluit esse circa id quod tuetur.
Itaque tertium animae genus excogitauit hoc pacto: ex indiuidua
semperque in suo statu perseuerante substantia itemque alia, quae
inseparabilis corporum comes per eadem corpora scindere se putatur,
tertium substantiae genus mixtum lo cau it medium inter u tramque sub
s t antiam eodemque mo do ex gemina biformique natura, quippe cuius
pars idem, pars diuersum uocetur, tertium naturae genus commentus est,
quod medium locauit inter indiuiduam et item coniugatione corporea
diuiduam substantiam triaque haec omnia in unam speciem permiscuit
diuersa illa natura concretioni atque adunationi generum repugnante.
Quibus cum substantia mixtis et ex tribus in unum redactis rursum
totum hoc unum diuisit in partes competenter, quo singulae partes
constarent ex substantia diuersi et item eius, quod idem uocatur,
gemina natura, diuisionem instaurans hactenus: unam sumpsit ex
uniuerso primitus portionem, post quam duplicem eius quam sumpserat,
tertiam uero sescuplam quidem secundae, triplam uero primitus sumptae,
at uero quartam sumpsit duplicem secundae, quintam triplam tertiae,
sexta fuit assumptio partibus septem quam prima propensior, septima
sex et uiginti partibus quam prima maior. Quibus ita diuisis
consequenter complebat interualla duplicis et triplicis quantitatis ex
uiuersitate partes secans etiamnunc et ex his interuallorum spatia
complens, quo singula interualla binis medietatibus fulcirentur.
Medietatum porro altera quota parte limitis extimi praecellebat unum
extimum limitem, tota praecellebatur ab alio extimo limite, altera
pari summa et aequali ad numerum modo praecellebat et praecellebatur
ab extimis. Natis itaque limitibus sescuplorum et item eorum quibus
accedit pars sui tertia, quod genus a Graecis epitritum dicitur, item
eorum quibus accedit pars sui octaua, qui numerus epogdous ab isdem
uocatur, ex his nexibus illa prima spatia, id est epogdoi spatiis
epitritorum omnium interualla complebat, ita ut ad perfectam
cumulatamque completionem deesset aliquid epitrito, tantum scilicet
quantum deest habita comparatione ducentis quadraginta tribus aduersus
ducentos quinquaginta sex. Et iam omne fere commixtum illud genus
essentiae consumptum erat huius modi sectionibus partium. Tunc hanc
ipsam seriem in longum secuit et ex una serie duas fecit easque mediam
mediae in speciem chi Graecae litterae coartauit curuauitque in orbes,
quoad coirent inter se capita, orbemque orbi sic inseruit, ut alter
eorum aduerso, alter obliquo circuitu rotarentur, et exterioris quidem
circuli motum eundem, quod erat eiusdem naturae consanguineus,
cognominauit, interioris autem diuersum; atque exteriorem quidem
circulum, quem eundem cognominatum esse diximus, a regione dextra per
sinistrum latus usque ad dextrum inflexit, diuersum porro per
diametrum in sinistrum latus eidem et simili illi circumactioni
uirtute pontificioque rotatus dato. Unam quippe, ut erat, eam et
indiuisam reliquit, interiorem uero scidit sexies septemque impares
orbes fabricatus est iuxta dupli et tripli spatia orbesque ipsos
contraria ferri iussit agitatione, ex quibus septem tres quidem pari
uelocitate, quattuor uero et sibimet ipsis et ad comparationem
caeterorum impari dissimilique sed cum ratione motu.
Igitur cum pro uoluntate patris cuncta rationabilis animae substantia
nasceretur, aliquanto post omne corporeum intra conseptum eius
effinxit mediumque applicans mediae modulamine apto iugabat; ast illa
complectens caeli ultima circumfusaque eidem exteriore complexu
operiensque ambitu suo ipsaque in semet conuertens diuinam originem
auspicata est indefessae sapientisque et sine intermissione uitae. Et
corpus quidem caeli siue mundi uisibile factum, ipsa uero inuisibilis,
rationis tamen et item modulaminis compos cunctis intellegibilibus
praestantior a praestantissimo auctore facta. Ut igitur ex eiusdem et
diuersi natura cum essentia mixtis coagmentata indigete motu et
orbiculata circuitione in se ipsam reuertens cum aliquam uel
dissipabilem substantiam offenderit uel indiuiduam, facile
recognoscit, quid sit eiusdem indiuiduaeque, quid item diuersae
dissolubilisque naturae causasque omnium quae proueniunt uidet et ex
his quae accidunt quae sint futura metitur, motusque eius rationabilis
sine uoce, sine sono cum quid sensile spectat circulusque diuersi
generis sine errore fertur ueridico sensu et certa nuntiante cunctae
animae, rectae opiniones et dignae credulitate nascuntur; porro cum
indiuiduum genus semperque idem conspexerit, ea quae sunt motu intimo
fideliter nuntiante, intellectus et scientia conualescunt.
Quae quidem omnia in anima fieri eidemque insigniri palam est; quam
cum moueri et uiuere animaduerteret factum a se simulacrum immortalis
diuinitatis genitor suus, hilaratus impendio multo magis ad exemplum
eius aemulae similitudinis aliud specimen censuit excogitandum. Ut
igitur haec immortalis et sempiterna, sic mundum quoque sensibilem
animal immortale constituit. Sed animal quidem, id quod est generale
animal, natura aeuo exae quatur; unde facto natiuoque operi cum aeuo
societas congruere minime uidebatur. Quapropter imaginem eius mobilem
numeroque serpentem factae a se machinae deus sociabat eam quae tempus
dicitur, aeuo intacto et in singularitate perseuerante. Dies enim et
noctes et menses et annos, qui ante caelestem exornationem non erant,
tunc nascente mundo iussit existere; quae omnia partes sunt temporis,
nosque haec cum aeuo assignamus, id est solitariae naturae, non recte
partes indiuiduae rei fingimus. Dicimus enim "fuit est erit", ast illi
esse solum competit iuxta ueram sinceramque rationem, fuisse uero et
fore deinceps non competit. Haec quippe geniturae temporis proprie,
motus enim sunt, unus praetereuntis, alter imminentis non aeui sed
temporis; aeui quippe mansio perpetua et immutabilis. Ergo neque
iunior se neque senior nec fuit nec erit nec patietur eorum aliquid
quae sensibilis natura patitur, sed sunt haec omnia uices temporis
imitantis aeuum. Ac de his quidem fors erit aptior deinceps disputandi
locus.
Tempus uero caelo aequaeuum est, ut una orta una dissoluantur, si modo
dissolui ratio fasque patietur, simul ut aeuitatis exemplo similis
esset uterque mundus; archetypus quippe omni aeuo semper existens est,
hic sensibilis imagoque eius is est qui per omne tempus fuerit, quippe
et futurus sit. Hac ergo dei ratione consilioque huius modi genituram
temporis uolentis creari sol et luna et aliae quinque stellae quae
uocantur erraticae factae sunt, quo tam partes temporis notarentur
certa dimensione quam reditus anfractusque temporarii sub numeri
comprehensionem uenirent, corporaque siderea fabricatus assignauit
uitalibus diuersae naturae motibus numero septem totidem corpora,
lunae quidem iuxta terram in prima circumactione, solis uero in
secunda, tum Luciferi et Mercurii collocat ignes in eo motu qui
concurrit quidem solstitiali circuitioni, contraria tamen ab eo
circumfertur agitatione; quare fit, ut comprehendant se inuicem et a
se rursum comprehendantur hae stellae. Caeteros quoque siderum ortus et
progressiones diuinae rationis ductu digessit in ordinem. Cuius
exornationis causam explicare si quis uelit, plus erit opere ipso quod
operis gratia sumitur; uerum haec, si erunt ad id quo de agitur
utilia, post exequemur. Igitur singulis uniuersisque apto et decenti
sibi motu locatis, uidelicet his quae consequens erat tempore
prouenire, nexibusque uitalibus ubi constricta corpora facta sunt
animalia imperatumque didicerunt, ea quae diuersae naturae motus
obliquus per directum eiusdem naturae motum uertens semet utpote
constrictus circumferebat partim maiore partim minore circulo
rotabantur, citius quidem dimensum spatium peragentia quae minore,
tardius uero quae maiore, utpote ambitu circumacta prolixiore. Qua de
causa fiebat, ut ex uniformi eiusdem naturae conuersione quae citius
circuirent ab his quae tardius circumferebantur comprehendentia
comprehendi uiderentur. Omnes quippe circulos eorum uniformis et
inerrabilis illa conuersio uertens in spiram et uelut sinuosum acanthi
uolumen, quia gemino et contrario motu ferebantur, tum ipsa etiam cita
et uolucris ea quae tardius a se recedebant proxima sibi semper ex
consecutione faciebat. Atque ut rationabilis et consulta haec motuum
uarietas et moderatio uisu quoque notaretur omniumque octo motuum
perspicua esset chorea, igniuit lucem clarissimam deus rerum conditor
e regione secundi a terra globi, quam lucem solem uocamus, cuius
splendore caelum infraque illustrarentur omnia numerusque omnium
extaret animantium. Hinc ergo noctis dieique ortus ex eodem semper et
inerrabili motu factus rata alterna lucis atque umbrarum successione,
mensis uero prouentus, cum lustrato luna circulo suo solem
consequitur, anni, cum sol item emensis anfractibus renouat exordia;
caeterarum uero stellarum circuitus neque notant neque dinumerant
homines exceptis paucis nec intellegunt discursus erroresque earum
temporis esse genituram, in quo sit admiranda uarietas prouentuum
caelestes tramites undique stellis uariantibus. Est tamen intellectu
facile, quod perfectus temporis numerus perfectum annum compleat tunc
demum, cum omnium octo circumactionum cursus peracti uelut ad originem
atque exordium circumactionis alterius reuertentur, quam semper idem
atque uniformis motus dimetietur; quam ob causam caetera quoque nata
sunt astra, quae per caelum meantia conuersiones habent, ut quam
simillimum esset omne hoc perfecto illi quod mente perspicitur animali
aeuoque exaequatae naturae temporis socia natura nancisceretur
imaginem.
PARS SECUNDA TIMAEI PLATONIS
Et iam fere cuncta prouenerant usque ad genituram temporis ad germanam
composita similitudinem exempli et ueritatis suae, nisi quod nondum
hic mundus cuncta continebat animalia perinde ut intellegibilis, ad
cuius aemulationem fiebat. Hoc igitur quod deerat addebat opifex deus;
atque ut mens, cuius uisus contemplatioque intellectus est, idearum
genera contemplatur in intellegibili mundo, quae ideae sunt illic
animalia, sic deus in hoc opere suo sensili diuersa animalium genera
statuit esse debere constituitque quattuor, primum caeleste plenum
diuinitatis, aliud deinde praepes aeriuagum, tertium aquae liquoribus
accommodatum, quartum quod terrena soliditas sustineret. Et diuini
quidem generis ex parte maxima speciem ignis serena claritudine
perpolibat, ut propter eximium splendorem nitoremque uidentibus esset
uisurisque uenerabilis. Figuram porro eius figurae mundi
intellegibilis accommodans indeclinabiliter euenustabat totumque eum
posuit in gremio prudentiae caeli undique ineffabilis pulchritudinis
ornamentis stipans eum et conuegetans ad aeternitatem, motumque eius
circulis conuenientem et pro cuiusque natura commentus est, alterum
circum se perque eandem orbitam semper obeuntem eademque semper
deliberantem ac de isdem ratiocinantem, alterum uero talem, qui semper
ultra procedere gestiens eiusdem atque immutabilis naturae coercitione
intra obiectum eius rotabundus teneretur quinque illis erraticis et
contrariis sibi inuicem prohibitis motibus, ut uterque circulus esset
in optimo beatissimoque agitationis statu. Qua ex causa facti sunt
summa diuinitate praediti omnes illi ignes siderei, qui nullos errores
exorbitationesque patiuntur proptereaque in semet ipsos conuertuntur
aeterno circuitu. At uero alii uagi palantesque ignes erroris causam
habent eam, cuius in superioribus habita commemoratio est. Terram uero
matrem et altricem omnium terrenorum animantium constrictam limitibus
per omnia uadentis et cuncta continentis poli diei noctisque custodem
locauit, antiquissimam et eximiae dignitatis deam ex eorum numero qui
intra mundi ambitum continentur deorum. Stellarum uero choreas et
alterius applicationes ad alteram uariosque gyros, quos edunt
admirabili uenustate iuxta ambitus circulorum, reditusque et anfractus
ad eas sedes ex quibus progressae sunt, accessus etiam et recessus,
cumque contiguae sibi inuicem fiunt, quales ex contagione sua
condiciones accipiant quamque et cuius modi nanciscantur qualitatem ex
uaria designatione, cumque -- quod aliquanto interuallo temporis fieri
solet -- certae stellae mersae ac latentes operiuntur, quae
significent et mox aut aliquanto post futura portendant, uel cum
insolitis horis curriculisque temporum rursus emergunt et apparent,
quantos denuntient metus his qui rationem motus earum intellegere
possunt, cunctaque huius modi ratione atque orationibus persequi nihil
agentis ac frustra laborantis est, maxime cum motus earum
descriptioque sit a uisu atque oculis disputantis remota. Quapropter
ea quae de sideribus uisibilibusque diuinis potestatibus dicta sunt
satis superque dicta finem habeant suum.
At uero inuisibilium diuinarum potestatum quae daemones nuncupantur
praestare rationem maius est opus quam ferre ualeat hominis ingenium;
igitur compendium ex credulitate sumatur. Credamus ergo his qui apud
saeculum prius, cum ipsi cognationem propinquitatemque diuini generis
praeferrent, de natura deorum maiorum atque auorum deque genituris
singulorum aeterna monumenta in libris posteritati reliquerunt. Certe
deorum hliis aut nepotibus non credi satis inreligiosum; quamuis
incongruis nec necessariis probationibus dicant, tamen, quia de
domesticis rebus pronun tiant, credendum esse merito puto. Sit igitur
nostra quoque credulitas comes asseuerationi priscorum uirorum, quod
Terrae Caelique filii sint Oceanus et Tethys, horum porro Saturnus et
Rhea et Phorcus, Saturni porro et Rheae proles Iupiter et Iuno et
caeteri qui sunt in ore hominum ac mentibus et de quorum fraternitate
fama celebratur; atque ex his alii nati sunt qui dii putantur.
His igitur omnibus, qui uel uidentur in conuexis caelestibus flammanti
corpore uel non uidentur, natis atque altis diuinitatemque
obtinentibus conditor uniuersitatis deus obseruanda iubet sancitque
oratione tali: "Dii deorum quorum opifex idem paterque ego, opera
siquidem uos mea, dissolubilia natura, me tamen ita uolente
indissolubilia, omne siquidem quod iunctum est natura dissolubile, at
uero quod bona ratione iunctum atque modulatum est dissolui uelle non
est dei. Quapropter, quia facti generatique estis, immortales quidem
nequaquam nec omnino indissolubiles, nec tamen umquam dissoluemini nec
mortis necessitatem subibitis, quia uoluntas mea maior est nexus et
uegetatior ad aeternitatis custodiam quam illi nexus uitales ex quibus
aeternitas uestra coagmentata atque composita est. Iubendi ergo quod
iubeo causa haec est: Tria etiamnunc mortalia genera desunt
uniuersitati quibus carens uniuersa res perfectione indigebit. Erit
porro imperfecta, si uniuersa mortalia genera intra conseptum suum
minime continebit. Oportet autem, si erit mundus perfectus
futurusÑproueniet porro hoc idem uirtute auctoritatis meae -- esse
plenam uniuersi generis substantiam, quo animalibus singulis
suppeditato uiuendi uigore ea quae sunt meliora proximam diuinitati
fortunam dignitatemque sortiantur. Quapropter, ut et mortalia sint et
uniuersa res non indigeat perfectione sed sit tota atque uniuersa
uere, iubeo aggrediamini secundum naturam mortalium generum
institutionem. Imitantes ergo meam iuxta effectum uestrum sollertiam
ita instituite atque extricate mortalia ut, quibus consortium
diuinitatis et appellationis parilitas competit, diuina praeditum
firmitate fingatis; erit uero tale quod uobis obsequi iustitiamque
colere prospexeritis. Huiusego uniuersi generis sementem faciam
uobisque tradam; uos caetera exequi par est, ita ut immortalem
caelestemque naturam mortali textu extrinsecus ambiatis iubeatisque
nasci cibumque prouideatis et incrementa detis ac post dissolutionem
id faenus quod credideratis facta secessione animi et corporis
recipiatis."
Haec dixit et demum reliquias prioris concretionis, ex qua mundi
animam commiscuerat, in eiusdem crateris sinum refundens eodem
propemodum genere atque eadem ratione miscebat, nec tamen eadem
exoriebatur puritas serenitasque prouentuum nec tam immutabilis
perseuerantiae sed secundae ac tertiae dignitatis; coagmentataque mox
uniuersae rei machina delegit animas stellarum numero pares
singulasque singulis comparauit easdemque uehiculis competentibus
superimpositas uniuersae rei naturam spectare iussit legesque
immutabilis decreti docuit ostendens, quod prima quidem generatio
uniformis in omnibus eiusdemque ordinis esset futura, ne cui competens
iustum aliqua ex parte a se minueretur. Oportebat porro satas eas
certis legitimisque temporum uicibus piae nationis animalium quaeque
praeter caeteras animantes deum suspiciant afferre frugem, esse autem
naturam hominis geminam, cuius quod melius sit genus censendum fore
uiri nomine. Cumque necessitate decreti corporibus inserentur
corporeaque supellex uarie mutabitur quibusdam labentibus et aliis
inuicem succedentibus membris, primo quidem sensum ex uiolentis
passionibus excitari, post quem mixtam ex uoluptate tristitiaque
cupidinem nasci, tum uero metum atque iracundiam caeterasque
pedissequas earum perturbationes diuerso affectu pro natura sua
permouentes; quas quidem si frenarent ac subiugarent, iustam his
lenemque uitam fore, sin uincerentur, iniustam et confragosam. Et
uictricibus quidem ad comparis stellae contubernium sedemque reditum
patere acturis deinceps uitam ueram et beatam, uictas porro mutare
sexum atque ad infirmitatem naturae muliebris relegari secundae
generationis tempore; nec a uitiis intemperantiaque desciscentibus
tamen poenam reiectionemque in deteriora non cessare, donec instituto
meritisque congruas immanium ferarum induant formas, pausamque malorum
non prius fore quam consecuta eas rata et eadem semper uolucris illa
mundi circumactio cuncta earum uitia ex igni et aqua terraque et aere
contracta omnemque illuuiem deterserit inconsultis et immoderatis
erroribus ad modum rationis temperiemque redactis, quo positis
sordibus expiatae purificataeque demum ad antiqui uultus honestatem
pertingere mereantur. Quibus cunctis fatalium legum promulgationibus
in istum modum patefactis et expositis, ne qua penes se deinceps ex
reticentia noxae resideret auctoritas, sementem fecit eius modi deus,
ut partim in terra, partim in luna generis humani iacerentur exordia,
partim in caeteris quae instrumenta sunt temporis. Ea porro officia
quae sementem sequuntur factis a se diis iniunxit, ut dixeram,
maximeque formandorum corporum curam mortalium; ac si qua pars etiam
tunc hominis animae residua superesset, cuius constitutioni nauanda
opera uideretur, caeteraque omnia consequenter aggrederentur hortatus
est, quae operis perfectio rerumque ordo deposceret proque uiribus
eniterentur, ut quam optime mortalis natura regeretur exceptis
improsperitatibus, quarum esset auctoritas et causa penes ipsos.
Quibus in istum modum digestis omnibus cum in proposito rerum creator
maneret, intellegentes iussionem patris filii iuxta mandatam
informationem immortali sumpto initio mortalis animantis ex mundi
materiis igni terraque et aqua cum spiritu faenus elementarium
mutuati, quod redderetur cum opus foret, ea quae acceperant
conglutinabant non isdem quibus ipsi nexibus, sed aliis ob
incomprehensibilem breuitatem inuisibilibus gomphis. Itaque apparata
materia circuitus immortalis animae circumligabant inriguo fluidoque
corpori; circuitus porro ut torrenti rapido defluoque obligati neque
tenebant neque tenebantur, sed ita ui ferebant et inuicem ferebantur,
ut totum quidem animal moueretur, praecipiti tamen et inordinata
iactatione, quippe cum sex sine ratione raptaretur motibus, ultro
citro, dextrorsum sinistrorsum et item sursum deorsumque pergens atque
oberrans. Immenso quippe inrigante et immoderate effluente gurgite, ex
quo cibus et alimenta comparabantur, multo maior extrinsecus turba
conflicta tioque uexabat, cum corpus aliquod in raptatu incurrisset
ignis offensionem uel etiam terrenam complosionem, similiter aquae
lubricas uiolentasque uentorum procellas hisque interpellationibus
omnibus per corpus ad animam commeantibus stimulate mens aestuaret;
qui quidem aestus propterea et initio et nunc usque sensus
cognominantur. Maximos uiolentosque motus cientes cum naturali
deriuatione iugiter et sine intermissione effluente circuitus animae
quasi quibusdam turbinibus simul quatiunt, ilium quidem prouidum eius
consultumque motum, scilicet eiusdem circuli, cuius est orbiculata
circumuolutatio, statuentes et contra quam illa mouetur operantes
imperiumque eius respuentes, at uero diuersi circuli diuersis motibus
incertisque famulantes usque adeo ut -- quia limites duplicis illius
et triplicis quantitatis et item interualla terna per utrumque latus
epitritorum sescuplorumque et epogdoorum medietatibus confirmata
dissolui a nullo quam ab eo solo qui iunxerat poterantÑomni tamen
iactationis genere diuexarent aduersis sibi inuicem motibus animam,
totem eius substantiam diuerse distrahentes, ut una quidem feratur cum
confirmationis suae nexibus, uerum sine ratione utpote discordantibus
motibus et deprauante rectum iter sensuum illecebra. Propterea uarias
inclinationes existere obliquae, contraries et item resupinis casibus
similes, ut si quis naturalem memoris regionem mutans caput pro
pedibus solo figat, pedes in altum pro capite sustollat; tune, opinor,
tam eius qui patitur quam eorum qui spectant dextrae quidem parses
sinistrae, sinistrae uero dextrae uidentur inuicem. Id ipsum animae
quoque circuitus patiuntur proptereaque errant in eiusdem diuersique
generis contemplatione, cum quod diuersum idem, et quod est idem
diuersum imbecillitate discer nendi autumant estque haec eorum plena
erroris et falsitatis opinio orta ex deprauatione sensuum nec habet
ullum certum ducem talis peragratio; cumque extra positi sensus
pulsauerint animam uehementius omnemque eam possederint, tunc illa
subiugata et seruiens pontificium aliquod potestatemque retinere falso
putatur eademque passionibus aegra et initio, cum incorporata est, et
quamdiu perinde afficietur amens erit. At postquam incrementi
nutricationisque tenui iam riuo meatus effluet animaeque circuitus
tranquilliore motu uiam suam peragent processuque temporis sedatiores
erunt, utpote qui a naturae suae competenti motu minime exorbitent,
facile iam diuersae naturae uitia bonitatemque et honestatem semper
eiusdem cum alterius appetitu, alterius uero detestatione secernent
hominemque ita institutum plena et incolumi prudentia tuebuntur. Ac si
ad hunc statum accedat auxiliatrix eruditionis honestae
moderationisque diligentia, immunis omni perturbatione atque
aegritudine ducet aeuum; si negleget, claudum iter uitae serpens cum
familiari demum stultitia reuocabitur ad inferna.
Sed haec quidem nouissime prouenient meritis iam uitae locatis; nunc
uero diuinae prouidentiae spectari pensum conuenit ex membrorum
rationabili conformatione, quae suscipiendo uitali uigori caelestis
apparabat prospicientia. Principio figuram capitis diuinae potestates,
quibus informandi corporis erat officium concreditum, ex mundi figura
mutuatae teretem globosamque finxerunt eidemque duos circuitus
uenerandae diuinitatis innexuerunt. Est autem caput praeter caeterum
corpus honoratius et optimati quadam eminentia; cui reliqua membra
dominanti parent atque obsequuntur iure meritoque subiecta, ne sine
sede humiliter in imo plane iacens asperas, cum moueretur, terrenarum
lacunarum offensiones procliuitatis et item decliuitatis incurreret,
maxime cui esset necesse cuncta motuum genera experiri. Hac igitur de
causa uehiculo corporis utpote arx sustinetur. Addita est crurum
quoque et brachiorum porrigibilis et flexuosa substantia, ut tenendi
omittendi progrediendi resistendique usus ex arbitrio praesto foret
eminente diuino capitis gestamine. Progrediendi porro commodius
officium quam recedendi rata diuina mens ire ulterius mage quam
recessim uoluit moueri; priores quoque corporis partes meliores
posterioribus iudicans in homine primo omnium e regione certa capitis
personam subdidit uultus eamque appellauit faciem eidemque instrumenta
quae adminicularentur prouidis animae motibus assignauit. E quibus
primi luciferi oculorum orbes coruscant hac de causa dati. Duae sunt,
opinor, uirtutes ignis, altera edax et peremptoria, altera mulcebris
innoxio lumine. Huic igitur, ex qua lux diem inuehens panditur,
domesticum et familiare corpus oculorum diuinae potestates commentae
sunt, intimum siquidem nostri corporis ignem, utpote germanum ignis
perlucidi sereni et defaecati liquoris, per oculos fluere ac demanare
uoluerunt, ut per leues congestosque et tamquam firmiore soliditate
probatos orbes luminum, quorum tamen esset angusta medietas subtilior,
serenus ignis per eandem efflueret medietatem. Itaque cum diurnum
iubar applicat se uisus fusioni, tunc nimirum incurrentia semet
inuicem duo similia in unius corporis speciem cohaerent, quo
concurrunt oculorum acies emicantes quoque effluentis intimae fusionis
acies contiguae imaginis occursu repercutitur. Totum igitur hoc
similem eandemque sortitum passionem et ob indifferentem similitudinem
eiusdem passionis effectum, cum quid aliud tangit uel ipsum ab alio
tangitur, tactuum motu diffundens se per omne corpus perque corpus
usque ad animam porrigens sensum efficit qui uisus uocatur. At
postquam in noctem discesserit cognatus ignis, desertum lucis eius
auxilio consortioque uelut uiduatum hebet, ut quippe ad dissimile
procedens, proptereaque immutatum extinguitur nullam habens cum
proximo tunc aere naturae communicationem, utpote splendore ignis
carenti, uidereque desinit factum illecebra somni. Etenim diuinae
potestates salubre oculis tegmen palpebrarum machinatae sunt, quibus
obductis uis illa ignis intimi coniuentia tegminis coercetur
compressaque fundit se per membra mollitisque et relaxatis conualescit
quies. Quae cum est uehementior motuum reliquiis, cuius modi erunt et
quibus in locis reliquiae, talia pariaque somniorum simulacra
nascentur eorumque expergefactos quoque memoria comitabitur. At uero
simulacrorum quae in speculis oboriuntur, umbrarum etiam quae in
humida cernuntur superficie, facilis assecutio est, siquidem utriusque
ignis tam intimi quam extra positi concursu incidente in tersam
aliquam leuemque materiae superficie in formatique in multas et
uarias liguras simulacra ex leuigati corporis conspectu resultant.
Dextrae porro partes quae sunt sinistrae uidentur in isdem speculis
insolito quodam more, propterea quod dextris partibus uisus contra
sinistram partem speculi, sinistris item contra dextram positis, motu
facto corporis ex aduerso partis eius unde motus fit gesticulatur
motus imago. At uero dextrae corporis partes dextrae ita ut sunt in
speculis quoque sinistraeque item sinistrae uidentur, cum ex coitu
uisus et splendoris e speculo corpulentior conglobata imago recidet;
quod fit, quotiens teres speculi serenitas hinc inde tumidioribus et
prouectis in molem lateribus dextram uisus partem in laeuam speculi,
laeuam item in dexteriora deiecit. Cuius speculi demum si talis facta
erit conuersio, ut elatiores illae partes altera superior altera
inferior locentur, resupini uultus apparebunt uidentis splendore
luminis e superiore margine cum summis oris partibus et ipso capite ad
inferiora deiectis, similis porro ut mento genisque ad superiora
sublatis.
Qui quidem sensus famulantur actibus opificis dei summam optimamque et
primariam speciem molientis, sed uulgo per semet ipsos sentire
existimantur et agere aliquid, ut si quis non opifici sed serrae uel
asciae tribuat effecti operis auctoritatem, cum a se plurimum distent
causae et ea quae causam sequuntur. Licet enim corporea sint
fundamenta omnium sensuum, quod tamen sentit, alienum a natura
corporis, excipit sensus puro et incorporeo uigore; quippe corpora
frigus et calorem, astrictionem et relaxationem recipiunt, non
sentiunt nec uero rationem intellectumque in rebus ratione
prudentiaque agendis sciunt, sed quod ex omnibus quae sunt intellectum
prudentiamque habet, sola anima. Hoc porro inuisibile, at uero ignis
et aqua caeteraeque materiae uisibi]ia sunt corpora. Oportet autem
intellectus et disciplinae amatorem prudentissimae naturae principalem
causam, non adminicula causae principalis inquirere, illas uero, quae
ab aliis motae mouent alias, secundas existimandum. Nobis quoque
igitur in eundem modum faciendum est et de utroque causarum genere
disserendum, sed separatim quidem de optimis, quae cum intellectu
prudentiaque cuncta honesta et bona moliuntur, seorsum uero de his
quae mente prudentiaque cassae temere et ut libet confusa et
inordinata quae faciunt relinquunt. Et de oculorum quidem ministerii
causa, ob quam nacti sunt eam quam habent uirtutem, satis dictum, de
praecipua tamen utilitate operis eorum mox erit aptior disserendi
locus. Visus enim iuxta meam sententiam causa est maximi commodi
plerisque non otiose natis atque institutis ob id ipsum quod nunc
agimus; neque enim de uniuersa re quisquam quaereret nisi prius
stellis sole caeloque uisis. At nunc diei noctisque insinuata nobis
alterna uice menses annorumque obitus et anfractus nati sunt eorumque
ipsorum dinumeratio et ex dinumeratione perfectus et absolutus extitit
numerus, tum temporis recordatio, quae naturam uniuersae rei quaeri
docuit curamque inuestigationis iniecit mentibus, quasi quoddam
seminarium philosophiae pangens, quo bono nihil umquam maius ad
hominum genus diuina munificentia commeauit. Hoc igitur maximum
beneficium uisus oculorumque esse dico; minora alia praetereo quibus
qui a philosophia remoti sunt carentes debiles caecique maestam uitam
lugubremque agunt. Nobis uero causa dicenda demonstrandaque uidetur
diuini muneris quod prouidentia commenta est salubriter hactenus: deum
oculos hominibus idcirco dedisse, ut mentis prouidentiaeque circuitus,
qui fiunt in caelo, notantes eorum similes cognatosque in usum
redigerent suae mentis, circuitusque animae, qui animaduersiones seu
deliberationes uocantur, quam simillimos efficerent diuinae mentis
prouidis motibus placidis tranquillisque, perturbatos licet,
confirmatoque ingeneratae rationis examine, dum imitantur aplanem
mundi intellegibilis circumactionem, suae mentis motus erraticos
corrigant. Eadem uocis quoque et auditus ratio est ad eosdem usus
atque ad plenam uitae hominum instructionem datorum, siquidem
propterea sermonis est ordinata communicatio, ut praesto forent mutuae
uoluntatis indicia; quantumque per uocem utilitatis capitur ex musica,
totum hoc constat hominum generi propter harmoniam tributum. Harmonia
uero, id est modulatio, utpote intentio modificata, cognatas et uelut
consanguineas habens commotiones animae nostrae circuitionibus,
prudenter utentibus Musarum munere temperantiaeque causa potius quam
oblectationis satis est commoda, quippe quae discrepantes et
inconsonantes animae commotiones ad concentum exornationemque
concordiae Musis auxiliantibus reuocet; rhythmus autem datus ut medela
contra illepidam numerorumque et modorum nesciam gratiaeque expertem
in plerisque naturam.
Nunc quoniam cuncta exceptis admodum paucis executi sumus, quae
prouidae mentis intellectus instituit, oportet de illis etiam, quae
necessitas inuehit, dicere, mixta siquidem mundi sensilis ex
necessitatis intellegentiaeque coetu constitit generatio dominante
intellectu et salubri persuasione rigorem necessitatis assidue
trahente ad optimos actus. Itaque uicta et parente prouidis
auctoritatibus necessitate prima rerum mundique exordia constiterunt.
Si quis ergo uere iuxtaque meram fidem mundi huius institutionem
insinuaturus erit, hunc oportet erraticae quoque causae speciem
demonstrare. Quod ita demum commode fiet, si ad eorum quae erroribus
implicant originem facto recursu, perinde ut in his quae ex mente sunt
fecimus, genituram substantiamque eorum ab exordio retexamus
naturamque ignis et terrae, caeterarum item materiarum, ex quibus mundi
sensilis coagmentata molitio est, consideremus nec naturam modo ueram
illam ueterem, quae fuit ante concretionem, sed antiquas etiam ipsorum
elementorum perpessiones. Nullus quippe ad hoc usque tempus genituram
eorum indicauit, sed tamquam scientibus, quid sit ignis et caetera, sic
loquimur et dicimus initia uniuersitatis, cons tituentes ea quae ne
syllabarum quidem locum uicemque pro ueri examinis ratione obtinent.
Nostra igitur haec est professio nihil ad praesens de uniuersitatis
uel initio uel initiis, ut quidam putant, esse dicendum, non quo sit
ullum impedimentum praeter inextricabilem difficultatem, sed quod ita
instituto sermone sit impossibile admodum perueniri ad explanationem
rei. Neque igitur uos id expectetis nec ego mihi persuadeam posse me
tantum et tanti oneris sustinere. Atque illud potius obseruabo, quod
initio sermonis precario petiui, in rebus imaginariis procliuibusque
ad fallendum rationibus rerum earundem uerisimilibus assertionibus
imaginariisque contentus sim initia singulorum et uniuersorum originem
pandens. Deum ergo etiam nunc auxiliatorem inuocabimus ante auspicium
dictionis, liberatorem ex turbida et procellosa coepti sermonis
iactatione.
Erit ergo initium tale demum uniuersae imaginariae rei, eademque
magnificentius diuidetur. Etenim tunc duae modo species ueniebant in
diuisionem, at nunc tertium quoque aliud oborietur genus. Quippe in
prioribus duo nobis satis abunde sufficere uidebantur, unum perpetuum
carens generatione exemplaris eminentiae, alterum simulacrum et imago
eius aeternitati propagata secundae generationis idque uisibile. At
uero tertium tunc quidem minime diuisimus; at nunc impositura nobis
necessitatem ratio uidetur ire obuiam manumque conserere aduersum
inexpugnabilem omni ratione et omni eloquio fraudem crassis tenebris
inuolutam. Quam igitur eius uim quamue esse naturam putandum est?
Opinor, omnium quae gignuntur receptaculum est, quasi quaedam
nutricula. Atque hoc quod de ea dicitur uerum est quidem, sed dicendum
uidetur paulo apertius; est tamen arduum eo magis, quod praeconfundi
mentis aciem necesse est et aestuare tam de igni quam de caeteris
materiis, qui magis aquam iure aquam dici putarique oporteat quam
terram, cum nulla sit certa et stabilis proprietas corporum quae
cuiusque indicet naturalem germanitatem. Principio ut de aqua, cuius
modo fecimus mentionem, ordiamur: cum astringitur in glaciem, certe
saxum terrenaeque soliditatis corpus et minime fusile apparet, eadem
haec ignita et diffluens discretaque uarie in humorem, spiritum et
aereas auras dissoluitur; aer porro exustus ignem creat rursumque
extinctus ignis aera corpulentior factus instituit, aer item crassior
factus in nubes nebulasque concrescit, quibus elisis et expressis
pluuiae stagnorumque et fontium largitas demumque ex aqua terrenae
moles aggerantur. Atque ita circuitu quodam uires fomentaque
generationis corporibus inuicem sibi mutuantibus nec in una eademque
forma perseuerantibus quae tandem erit certa eorum et a cunctatione
semota comprehensio? Nulla certe. Quapropter de cunctis huius modi
mutabilibus ita est habendum: hoc quod saepe alias aliter formatum
nobis uidetur et plerumque iuxta ignis effigiem non est, opinor, ignis
sed igneum quiddam, nec aer sed aereum, nec omnino quicquam uelut
habens ullam stabilitatem. Denique ne pronominibus quidem ullis
signanda sunt quibus in demonstratione uti solemus, cum dicimus 'hoc,
uel'illud,; fugiunt enim nec expectant eam appellationem quae de his
tamquam existentibus habetur. Igitur ignem quoque eum esse uere
putandum, qui semper idem est, et omne cuius proprietas manet. At uero
id, in quo fieri singula haec uidentur et demum dissolui pereuntiaque
ad alias inde transire formas, solum illud appellandum puto certo
pronomineÑrecte quippe de eo dici posse 'hoc' uel 'illud' -- porro
quod recipit qualitatem uel etiam uerti potest in contrarias
qualitates calidum dici uel candidum, proprioque et certo nomine
appellari quod sit incertum et mutabile minime conuenire. Sed, opinor,
apertius etiamnunc de eodem erit dissertare conandum. Si quis enim
cunctas formas figurasque ex una eademque auri materia fictas iugiter
et sine intermissione in alias atque alias reformet, tunc, si quis
electa qualibet una figura quaerat quae sit, opinor posse firme et
diligenter ac sine reprehensione responderi aurum illud esse nec
addere trianguli cylindriue cuiusue alterius
et consimilis ratio difficultasque in ea natura, quae cuncta recipit
corpora, reperitur. Haec quippe minime recedit ex condicione propria;
recipit enim cuncta nec ullam ex isdem formam trahit, et cum uelut
intra gremium eius formentur quae recipiuntur, ipsa informis manet
estque usus eius similis molli cedentique materiae, in quam
imprimuntur uaria signacula, moueturque et conformatur omnimode ab
introeuntibus, ipsa nec formam nec motum habens ex natura sua. Quae
uero ingrediuntur, formas mutant aliasque alia et diuersa cernuntur,
eademque quae introeunt et egrediuntur simulacra sunt uere existentium
rerum miro quodam uixque explicabili modo formata ab isdem uere
existentibus rebus, quem ad modum mox demonstrare nitemur pro uiribus.
At uero nunc trinum genus animo sumendum est: quod gignitur, item
aliud in quo gignitur, praeterea tertium ex quo similitudinem trahit
mutuaturque quod gignitur. Decet ergo facere comparationem
similitudinemque impertiri illi quidem quod suscipit matris, at uero
unde obuenit patris, illi autem naturae quae inter haec duo est
prolis. Simul ita intellegendum, fieri non posse, ut una existat
facies, quae omnes rerum omnium formas uultusque contineat uariaque
corporis undique ora demonstret, nisi subiecto prius informi aliquo
corporum gremio, perinde ut quae in picturis substernitur infectio
decolor ad colorum lumina subuehenda. Etenim si erit alicuius eorum
quae in se recipit simile receptaculum, cum quid obueniet dissimile
his quibus simile est, discordabit, opinor, uultus eius cum
introgressi corporis uultu nullamque exprimet similitudinem. Ex quo
fit, ut receptaculi sinus nullam propriam naturaliterque expressam
habeat figuram proptereaque informis intellegatur omni quippe forma
carens, ut qui odora pigmenta conficiunt ante omnia curant, ut nullius
sint odoris proprii quae condientur, susceptura uidelicet humidos
sucos odoraminum, et qui materiis mollibus impressionique cedentibus
insignire formas aliquas uolunt, pure leuigatas apparant nec ullam
omnino formam in apparata leuigatione apparere patiuntur; sic ei, quod
omnibus rerum omnium formis et figuris aeternae uitae mansurisque per
saecula recte insignietur, nulla omnino propria species falsa opinione
tribuenda est. Ideoque facti generati uisibilis animalis matrem
corporeaeque substantiae receptaculum neque terram neque aquam nec
uero ignem uel aera nec quicquam aliud, quod ex his creatum est, nec
uero ex quibus haec ipsa subsistunt appellandum, sed inuisibilem
potius speciem quandam et informem capacitatem mira quadam et
incomprehensibili ratione inter nullam et aliquam substantiam nec
plane intellegibilem nec plane sensibilem positam, sed quae ex his
quae in ea commutantur intellegi tamen posse uideatur. Ignis quidem
pars eius ignita, humectata uero pars eiusdem aqua, si modo expertis
rei pars ulla dici potest; terra quoque et aer ratione illa, si forte
qua simulacra eorum recipit in se, de quibus singulis huius modi
tractatus instituendus uidetur: estne aliquis ignis seorsum positus et
incommunicabilis, item caeterae species, quas concipientes mente
dicimus semper separatas a coetu corporearum specierum fore archetypa
exemplaria rei sensilis, an haec sola sunt quae uidentur quaeque
corporis intentione sentimus, nec praeter haec ulla sunt uspiam, sed
frustra praesumitur esse intellegibiles species, quarum sint imagines
sensiles, easque nihil aliud esse quam uerba? Quod quidem neque
inexaminatum relinqui placet nec ad prolixum natura sua tractatum
minime pertinens ad rem uerborum agmen addendum; at uero si quis
amplae rei finis disceptationem compendio: dirimet, hunc certe
asciscere operae pretium facientis est. Ipse igitur, quid de hac re
sentiam, dicam. Si intellectus itemque uera opinio duae res sunt,
necesse est haec ipsa per semet esse intellectu potius quam sensibus
assequenda; sin uero, ut quibusdam uidetur, uera opinio ab intellectu
nihil differt, omnia quae corpore[a] sentimus certa habenda sunt. Sed
opinor duo esse dicendum, propterea quod utraque magna differentia
distant, quippe quorum alterum doctrina nobis insinuet, alterum
persuasionis assumptio, et alterum quidem semper cum ratione uera,
porro sine ulla ratione alterum, item alterum nulla persuasione
transducibile, alterum nutans, incertum semper et deriuabile. Quid
quod rectae opinionis omnis uir particeps, intellectus uero dei
proprius et paucorum admodum lectorum hominum? Quod cum ita sit,
fatendum est esse eius modi speciem semotam a sensibus in semet
locatam sine ortu sine occasu, quae neque in se recipit quicquam
aliunde neque ipsa procedit ad aliud quicquam, inuisibilem insensilem,
soli mentis intentioni animaduersionique perspicuam; porro quod ab hoc
secundum est, natiuum sensile sustentabile consistens aliquo in loco
et rursum cum immutatione et interitu recedens, sensibus et opinione
noscendum. Tertium genus est loci, quod ne ad interitum quidem
pertinet; sedem porro praebet his quae generantur, sed ipsum sine
sensu tangentis tangitur, adulterina quadam ratione opinabile. Denique
cum id animo intuemur, patimur quod somniantes: putamus enim necesse
esse, ut omne quod est in aliquo sit loco positum regionemque obtineat
ullam, porro quod neque in terra neque in caelo sit minime existere.
Ob quam deprauationem itemque alias consanguineas ne in reputatione
quidem et consideratione uere existentis uereque peruigilis naturae
mente consistimus propter huius modi somnia, cum ne imaginari quidem
ullam huius lubricae speciem formamque ualeamus; propriam quippe
nullam habet et habere omnes uidetur, cum intra gremium eius
conuersione ad aliud ex alio formae transfigurantur. Idemque hoc in
altero, inter aliquam et nullam substantiam positum, inueniturÑsuam
nullam habet nec tamen nihil estÑ, at enim uere existentium rerum
assertio perspicua rationis luce firmatur docens, dum quidem erit hoc
aliud itemque illud aliud, neutrum in neutro posse consistere nec
simul idem unum et duo fieri.
Haec est meae quidem sententiae mens esse et ante mundi quoque
sensilis exornationem fuisse tria haec: existens locum generationem.
Igitur generationis nutriculam humectatam modo, modo ignitam,
terraeque item et aeris formas suscipientem caeterasque pedissequas
passiones perpetientem omniformem uisu uideri; quod tamen priuatim
neque similibus uiribus neque exaequatis potentiis instruatur, nihil
esse eius aequale, sed undique uergentem et in pronum uel absonum
praeponderantem agitari quidem materiis agitantibus inuicemque
reciproco pulsu pulsare atque agitare materias. Ex quo fluctu turbatas
materias in diuersa raptari discernique a se, perinde ut quae in
frumenti purgatione pistoriis instrumentis motu et excussione discerni
uidemus, grauia quidem et solida seorsum, tenuia uero et leuia in
aliam partem; sic illa quattuor uelut in euripo fluctuante iactari uel
machina quadam facta ad motus ciendos dissimillima quaeque a
dissimillimis plurimum, aliqua uero similitudine sociata nequaquam
disparari proptereaque sedibus fuisse diuisa ante mundi scilicet
exornationem. Ac tunc quidem erat huius modi rationis expers rerum
inordinata confusio, sed ubi cuncta redigi ad modum placuit, ignem
primo terramque et aera atque aquam continuauit opifex deus, non talia
ut nunc sunt, sed quae praeferrent elementorum uestigia in eo squalore
ac deformitate qui apparet in his quibus diuina deest prospicientia;
nunc uero singulis luce ac specie tributa numerus quoque illustratorum
omnium genituram sequebatur pulchris omnibus ex non talibus quondam
institutis. Nunc iam ordinationem genituramque eorum singillatim
demons trari conuenit nouo qui de m et inu sitato genere demon
strationis, uerum uobis, qui omnes eruditionis ingenuae uias
peragraueritis, neque incognito et ex leui admonitione perspicuo.
Subscribe to:
Posts (Atom)